(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 18 maart 2010)
Vorig jaar werden op 14 mei twee Europese ruimtetelescopen gelanceerd: de Herschel en de Planck. Van de infraroodtelescoop Herschel liet ik onlangs zien dat we leren uit welke stoffen structuren in de kosmos bestaan. Van de Planck telescoop, het koudste ruimteschip dat de mens ooit gelanceerd heeft, had ik nog niet zoveel gezien, maar vandaag publiceerde ESA intrigerende foto's.
Planck heeft een instrument, het High Frequency Instrument dat het stof dat rond de Melkweg hangt in kaart brengt. Dat hebben we nog nooit goed kunnen zien. Plancks beelden leverden dit "schilderij" op.
We zien hier ongeveer 50° van de sterrenhemel. Kleur in dit beeld verhoudt tot verschillende temperaturen van stof. In wit-roze is stof te zien van enkele tientallen graden boven het absolute nulpunt. Diepere kleuren relateren tot stof van ongeveer -261°C of 12 Kelvin. Warmer stof is geconcentreerd rond het vlak van de Melkweg, de witte band onderin. Het stof boven en onder is koeler. Het stof in deze foto is 500 lichtjaar of dichterbij.
De kleuren van bovenstaande foto zijn samengesteld aan de hand van Planck beelden bij golflengten van 540 en 350 micrometers en beelden in de 100 micrometer golflengte, zoals door de IRAS infrarood telescoop vastgelegd in de jaren '80. Eind mei verwacht ESA dat de Planck telescoop koud stof aan de sterrenhemel helemaal in kaart gebracht heeft.
We zien hier gigantische filamenten van koude stof zich uitstrekken door onze Melkweg. Analyses van deze structuren kunnen ons iets leren over hoe ons Melkweg gevormd werd. "Wat die structuren veroorzaakt heeft is nog niet goed begrepen", zegt Jan Tauber, ESA projectwetenschapper voor Planck. Er zijn vele krachten in de Melkweg aan het werk die het stof in filamenten vormen. De draaiing van de Melkweg zorgt voor spiralen met sterren, stof en gas. Zwaartekracht heeft ook een belangrijke invloed. En dan heb je nog straling, deeltjesstromen (jets) en magnetische velden. De helderste vlekken in dit beeld zijn plekken waar materie dicht opeen zit en waar sterren zich kunnen vormen.
Kortom, hier kunnen wetenschappers zich de komende jaren nog even op stukbijten.
Met de Herschel telescoop kan men detailopnamen maken van wat Planck gevonden heeft. Dus ook van de structuren die we nu met Planck ontdekt hebben.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 17 maart 2010)
Al enige tijd volgen ruimtevaartsites met belangstelling de bouw en tests van de nieuwe Falcon 9 raket. Deze raket van het bedrijf SpaceX is geheel met private gelden gefinancieerd en de raket moet later dit jaar vracht gaan brengen bij ruimtestation ISS. Maar eerst moet de Falcon 9 zich nog bewijzen.
Vorige week dinsdag werd voor het eerst een motortest gedaan op Cape Canaveral complex 40, maar een heliumklep wilde niet opengaan bij het aftellen. Helium wordt gebruikt om de turbopompen in de motor aan het draaien te krijgen. Het aftellen werd afgebroken. Zaterdag kwamen alle 9 Merlin 1C motoren wel tot ontbranding, waarbij ze 3,5 seconden 363.000 kilo duwkracht leverden.
In Amerika wordt met belangstelling uitgekeken naar het reilen en zeilen van de Falcon 9, waarmee in de toekomst wellicht astronauten naar ISS gebracht kunnen worden. Daarmee zou Amerika dan een alternatief hebben voor de Russische Sojoez en de dure space shuttle, die volgens planning nog steeds dit jaar voor het laatst zal vliegen. Dat niet alleen, maar sinds president Obama het Constellation programma heeft geschrapt, is het toekomstige bemande programma ook meer komen af te hangen van commerciële raketten.
Terwijl de 9 motoren van de Falcon 9 ontbranden wordt de raket op het lanceerplatform gehouden. De tweetrapsraket werkt op kerosine en vloeibare zuurstof. Foto: Chris Thompson/SpaceX
De lancering van de Falcon 9 met als lading een dummy van het Dragon bevoorradingsschip vindt niet eerder dan 12 april plaats.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 16 maart 2010)
Het wordt lente op het Aards noordelijk halfrond, maar ook op het Martiaanse noordelijk halfrond. Wat lente op Mars betekent, dat verschilt alleen enigszins. Op Aarde ontdooit waterijs en sneeuw. Op Mars sublimeert (van vaste fase naar gas) kooldioxide ijs, ook wel droogijs. En dat gaat kennelijk met wat geweld gepaard: stoflawines om precies te zijn. De Mars Reconnaissance Orbiter van NASA maakte onderstaande foto precies op het moment van zo'n lawine.
Deze lawine valt van een hele steile klif. Het witte gedeelte linksonder is het kooldioxide ijs. Waar het witte ophoudt ligt de afgrond. De sublimatie van kooldioxide maakt stof los, dat in een lawine naar beneden valt.
Dat is niet de eerste foto van een lawine op Mars. Vorige lente wist de Mars Reconnaissance Orbiter er ook enkele in een foto vast te leggen. Bernhard Braun, een amateur die met NASA beeldmateriaal werkt, wist er onlangs nog een mooie 3D versie van te maken.
Een lawine die MRO van boven fotografeerde in 2008, door Bernhard Braun in perspectief gezet.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 16 maart 2010)
Vorige week kwam de Europese Mars Express een aantal keer langs een van de twee manen van Mars, Phobos. Vandaag publiceerde ESA de hoge resolutie foto's.
Phobos is een maan die zo licht is, dat hij wel hol lijkt. Toch heeft Mars Express enige zwaartekracht van betekenis kunnen detecteren. Volgend jaar moet een Russische sonde genaamd Phobos-Grunt gelanceerd worden, die zal gaan landen op Phobos, waarna een monster terug naar Aarde gestuurd wordt. De Mars Express heeft alvast foto's van de landingsplaats gemaakt.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 13 maart 2010)
De komende maand is een drukke maand voor me. Maar liefst drie presentaties in de pijplijn: een over Oracle database performance (dat is mijn werk), een over presenteren (voor collega's van Transfer Solutions) en een over Mars. Die laatste is voor het Veluwe-weekend van Astroforum.nl en gaat over alles wat we geleerd hebben over Mars vanaf de oudheid tot nu (misschien lukt het me deze keer om de presentatie geheel op tape te zetten, dan kan ik het op Youtube zetten). En dat "nu" kun je heel letterlijk nemen, want nieuws over Mars kan elke dag binnenkomen.
Zo kwam ik vandaag weer dit filmpje tegen. Wetenschappelijk misschien niet schokkend, maar wel heel knap werk van de maker, Adrian Lark van Mars3D.com. Hij heeft van foto's van de Mars Reconnaissance Orbiter's HiRISE camera een vlucht door het landschap van Candor Chasma gemaakt in 3D. Candor Chasma is een van de grootste uitlopers van de gigantische kloof Valles Marineris. Valles Marineris is bijna 4000 kilometer lang en strekt zich over een kwart van de omtrek van Mars.
Wat de video laat zien is op schaal, gezien vanaf een hoogte van 100 meter en met een snelheid van 160 kilometer per uur. Denk aan een laagvliegende helicopter met haast. Je kunt de video het beste full screen bekijken.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 12 maart 2010)
Toen in de jaren zestig satellieten beelden terugstuurden van de maan en van het weer, stuurden ze die foto's analoog door zoals toen TV beelden verstuurd werden. Deze signalen werden opgeslagen op magnatische tapes: grote spoelen met data. Daarna werden deze gegevens verwerkt tot 35mm foto's. Dat gaf een goed beeld van de maan en het weer op Aarde, maar de oorspronkelijke gegevens bevatten veel meer informatie dan in die foto's getoond kon worden.
Zo werden bijvoorbeeld 1500 magnetische tapes met fotomateriaal door de Lunar Orbiters (5 satellieten) verzameld. Nadat mensen op de maan geweest waren, werden deze Ampex FR-900 tapes opgeslagen in Maryland. In de tachtiger jaren werden ze gestuurd naar JPL in Californië, waar NASA medewerkers ze onderhielden en een poging dezen om ze te digitaliseren op nieuwe tapes. Maar ze kregen daar niet genoeg subsidie voor en ook in latere jaren lukte het niet om geld hiervoor aan te trekken.
Dit is het soort tapes waar je aan moet denken bij de tapes waar de data van de Lunar Orbiters op staat.
Zo bleven de tapes een tijd liggen in een schuur in Sun Valley, Californië. En dat is maar een voorbeeld van hoe historisch NASA materiaal terechtkomt. Ook tapes van Apollo zijn op vergelijkbare wijze her en der verdwenen. Maar in 2007 wisten twee van de originele NASA medewerkers iemand te vinden die de tapes van het Lunar Orbiter programma alsnog wilde digitaliseren. Ze hadden toen de oude hardware om de tapes af te spelen al gekocht. Tapes en de laatste werkende Ampex FR-900 tape-drive in de wereld werden naar NASA Ames Research Center gebracht, waar het Lunar Orbiter Image Recovery Project aan de slag ging. Een voormalig McDonalds restaurant werd omgebouwd tot "McMoon", zoals de
De tape drive speelt af en 44 jaar oude maanbeelden verschijnen op het scherm.
Het team van vrijwilligers begon met het restaureren van de eerste foto van de Aarde die vanaf de Maan gemaakt was met de Lunar Orbiter 1. In 1966 werd het "de foto van de eeuw" genoemd. Maar tegen het eind van de eeuw hebben we zoveel monumentale foto's gezien, dat we die historische foto wellicht een beetje vergeten zijn. Met software van nu konden die gegevens van de jaren zestig alsnog tot hun recht komen. De nieuwe Lunar Orbiter foto's kregen nu een resolutie die gebruikt konden worden als vergelijkingsmateriaal met de Lunar Reconnaissance Orbiter die vorig jaar gelanceerd werd.
Een vergelijk tussen de foto uit 1968 en die uit 2008, onder het origineel. Recht in de foto uit 2008 is te zien hoe klein de originele foto is in dezelfde resolutie.
Het Lunar Orbiter Image Restoration Project trok de aandacht van diverse organisaties. Van diverse kanten kwam hulp. Een tweede tape drive werd gerestaureerd en in werking gezet. Daarmee kon de productie van verbeterde foto's verhoogd worden. Ook reserve-onderdelen werden in ondergestofte dozen gevonden en opgestuurd naar het team. En ook op Ebay blijkt een bron van extra onderdelen en tapes te zijn. In 2009 doneerde het bedrijf Lockheed Martin een clean room voor de tape apparatuur. In de jaren zestig stonden deze tape drives ook in ruimten met stofvrije lucht en niet in voormalige restaurants. De clean room verbeterde de omstandigheden voor de gevoelige tape drives. Van de kast-grote, meer dan 40 jaar oude, FR-900 tape drives zijn er nog maar weinig over, maar vorig jaar wist het team een tweede tape drive te verkrijgen.
Rotsblokken rond de krater Copernicus, genomen door de Lunar Orbiter V in 1967. Op dit detail van een veel grotere foto kun je het verschil in resolutie zien. Links de orginele foto uit 1966 en rechts de restaureerde foto.
De wanden van de krater Copernicus. Dit was volgens Time Life het beeld van de eeuw.
Werden oorspronkelijk alleen foto's van de Lunar Orbiters gerestaureerd, inmiddels is het LOIRP ook begonnen met een experiment met oude weerfoto's van Nimbus weer- en aardobservatie-satellieten. Tussen 1964 en 1978 zeven Nimbus satellieten gelanceerd. Met de Nimbus-1 werden de eerste globale weerfoto's genomen. De Nimbus-4 begon als eerste de ozonlaag in kaart te brengen, hetgeen later leidde tot de ontdekking van het gat in die tegen schadelijke UV-straling beschermende laag. De Nimbus-satellieten hadden een hoge resolutie infrarood radiometer (HRIR) met een resolutie van 8 kilometer, een medium resolutie infrarood radiometer (MRIR) en een Advanced Vidcon Camera (AVCS). Met die camera's is onder andere de bedekking van de Aarde met sneeuw en ijs in kaart gebracht en ook die gegevens staan op FP-900 tapes. In die gegevens is het National Snow and Ice Data Center geïnteresseerd.
Een foto van NimbusII van Azië op 23 september 1966, geprojecteerd over Google Earth. Net alsof je aan het tijdreizen bent met moderne apparatuur.
Je kunt al raden waarom: klimaatgegevens zijn hot. Het NSIDC heeft toegankelijke gegevens met betrekking tot sneeuw- en ijsbedekking vanaf 1978. Met deze gegevens van de Nimbus satellieten plakken ze daar nog even een decennium aan vast. En dankzij de huidige restauratietechnieken gaat het kwaliteit beelden opleveren. Maar dan moet men wel nu beginnen met restaureren. Want de wetenschappers van het Nimbus project zijn ook niet meer de jongsten en zij weten hoe de Nimbus-gegevens zijn opgeslagen.
Het restaureren van de Nimbus data bleek moeilijker dan verwacht, als gevolg van overtollige gegevens, ontbrekende algoritmes, en andere kwesties. Maar het resultaat was een globale foto van de Noordpool gemaakt door Nimbus II op 23 september 1966, in een hogere resolutie dan ooit gezien van dit soort gegevens. Deze datum valt rond de tijd dat Arctische zee-ijs de minimum omvang zou hebben bereikt.
De zuidpool door de Nimbus II op 23 september 1966.
Met name foto's van rond het Arctisch minimum zijn waardevol. De omvang van de bedekking van de Aarde met sneeuw en ijs op het minimum zeggen iets over het klimaat. Tot het überhaupt berekenen van die sneeuw- en ijsomvang waren computers in de jaren zestig en zeventig niet in staat. Nu wel. De Nimbus fotografeerde niet volcontinue, dus het is niet helemaal zeker of de foto's beelden van alle jaren op het Arctisch minimum bevatten, maar men heeft goede moed. Als het project succesvol is zou maximaal 14 jaar extra van dit type klimaatgegevens toegevoegd kunnen worden.
Hoewel LOIRP succesvol is, toont het wel aan hoe makkelijk we oude gegevens dreigen te verliezen, en niet alleen in de ruimtevaart. Deze FP-900 tapes zijn na 40 jaar nog bruikbaar (Het team kijkt inmiddels zelfs uit naar een nog ouder type tape dat 50 jaar oud is). Digitale media, zoals de CD en DVD, zijn minder lang houdbaar en wie zegt dat ze straks nog in te lezen zijn? Wie heeft nu nog een 5,25 inch floppy drive in z'n PC? Volgens sommigen laten we waarschijnlijk een "Digital Dark Age" achter. Tegenwoordig is vrijwel alles digitaal tot en met de onbelangrijkste vakantiefoto's. Historici van morgen zullen het nog lastig gaan krijgen.
Maar ja, misschien vergaat het, qua historisch materiaal van de ruimtevaart, het Westen dan nog wel beter dan Rusland. Dit gebeurde er met de kopie van de maanrover Lunokhod.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 10 maart 2010)
Een gorilla op Mars? Op het Internet geldt volgens sommigen als iets op een foto of video ergens op lijkt, dan is het dat ook. Dat geldt helemaal voor ruimtevaartfoto's. Hoe werkt dat? Op Internet kan een papiersnipper in de cabine van de shuttle een UFO worden, als deze op video net voor het raam langszweeft. Een heuvel op Mars die onder bepaalde lichtcondities op lage resolutiefoto's lijkt op een gezicht van een man, dat is pertinent een boodschap van Marsbewoners aan de Aarde, zelfs als later deze heuvel een ingestorte hoop zand blijkt. Geen punt, dit slaan we op onder "complot" en we zoeken gewoon verder.
Maar NASA en ESA maken het soms wel lastig. Want met die camera's die objecten van slechts een meter doorsnee op Mars in beeld brengen, daar kun je onmogelijk piramides van een oude Martiaanse beschaving (dit verzin ik niet) mee vinden. Te veel detail, snap je. En dan die Mars rovers. Even overweeg je je hobby (het overal "vinden" van buitenaardse beschavingen) op te geven, maar dan, na lang speuren in de uit honderdduizenden foto's bestaande archieven van de Mars rovers, vind je het: een gorilla op Mars.
Ja, lach maar. Dit werd afgelopen week gepubliceerd in het gerenommeerde en prestigieuze wetenschappelijke Engelse tabloid The Sun. I kid you not. En ook hier geldt: als het er op lijkt, dan is het eerste dat in je opkomt waar. Een zilverrug gorilla op Mars van ongeveer 65 cm hoog (zo blijkt uit de stereo-opname en enige trigoniometrie). Leven op Mars bevestigd. Prachtig. Mooi te zien hoe het leven zich aanpast, ondanks het feit dat in geen velden of wegen het favoriete voedsel van de gorilla te vinden is (fruit en bladeren). Toch overleeft hij. Ook al is er slechts één gorillafoto gevonden. Die beesten zijn sluw, hoor.
De ontdekking komt ook op een prachtig moment: NASA's rover Spirit zit vast in een kuil met zand, dus die kan onmogelijk even terugrijden en zeggen: "nee hoor, kijk maar: het is een steen". Een Internet-mythe is geboren. Jammer alleen, dat Spirit niet terug hoeft te rijden, omdat het vlak na die onthullende foto uit 2004 vlak langs de gorilla kwam. De oplettende lezer zag het al lichtjaren ver aankomen: het blijkt inderdaad een steen.
Klik voor nog meer gorilla-foto's.
Om de die-hard gorilla-spotters te overtuigen dat deze rots inderdaad geen gorilla is, zette Doug Ellison, beheerder (en in eigen woorden dictator for life) van Unmannedspaceflight.com de foto's om in 3D in dit filmpje:
Mensen zijn goed in het herkennen van patronen. Een beetje erg goed soms. Dat is waarom er mensen zijn die Jezus zien in geroosterd brood, de bruining van een banaan, een vlek op het toilet (dit verzin ik ook niet) of een brandpatroon op een strijkijzer (dit verzin ik ook niet). Het fenomeen heet pareidolie: het verschijnsel ligt er waarschijnlijk in dat de hersenen behoefte hebben om verbanden tussen gegevens te leggen, ook als deze er eigenlijk niet zijn. (Op de Bad Astronomy blog tref je een heuse verzameling) aan.
Pareidolie is niet nieuw in de wereld van de kosmos. Zo vond men in de 19e eeuw al kanalen op Mars (na een verkeerde vertaling uit het Italiaans van het woord canali. Canali kunnen ook natuurlijk zijn). Ontdekker Percival Lovell bleef jaren na veel tegenbewijs volhouden dat er ruim voldoende bewijs was voor intelligent leven op Mars, maar de elite van wetenschappers wilden niet luisteren. We hebben de (gegraven) kanalen op Mars nooit gezien. Percival Lovell zag overigens ook kanalen op Venus, waarvan we nu weten dat je het oppervlak nooit door de dichte bewolking kunt waarnemen, behalve met radar.
Van degenen die op fora zeggen te geloven in gorillas op Mars zijn bovendien een deel grappenmakers die wetenschappers of mensen die zich in de vrije tijd bezig houden met wetenschap, graag een loer draaien. Dit zijn mensen die gewoon graag een vuurtje stoken. Het zijn die mensen die fora bezoeken om oude vetes weer eens aan te wakkeren. Dus het werkelijke aantal mensen dat gelooft in gorillas op Mars is vermoedelijk nog lager en ik gok dat het aantal boven de 18 verwaarloosbaar is. Ik heb een zo'n Mars-anomalie-forum bezocht. Het gaat in dit geval echt om 1 of 2 leden.
Soms lijkt het wel of slechts weinig mensen een beetje kritisch willen nadenken over wat ze denken te zien. Zeker in het geval van de gorilla op Mars. Maar dat is volgens mij een vertekening dat Internet, of misschien wel de hele media geeft. De meest extreme stellingen vallen het eerste op en worden het eerst doorgegeven op andere blogs, maar ik ga zover te zeggen dat die meningen niet maatgevend zijn voor de samenleving. Toch krijg je dat beeld wel als je bijvoorbeeld reacties bij fora en blogs leest. En misschien verandert dat de samenleving toch. Of is dat een te grote conclusie naar aanleiding van een steen op Mars?
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 10 maart 2010)
Je hoort er niet zo veel over, maar China heeft plannen om een ambitieus ruimtevaartprogramma uit te voeren. Het was al weer in 2003 dat Yang Liwei de eerste Chinese astronaut werd aan boord van de Shenzhou 5. Daarna volgde Shenzhou 6 met twee astronauten in 2005 en in 2008 Shengzou 7 met drie astronauten, waarvan er een een ruimtewandeling uitvoerde in 2008. Daarna was het weer even stil.
Maar in eind 2011 komt daar verandering in als China haar ruimtestation gaat lanceren, de Tiangong 1 (Hemels paleis in het Nederlands). Het ruimtestation is qua omvang vergelijkbaar met de Saljoet ruimtestations van de Sovjets. De module biedt waarschijnlijk ongeveer de leefruimte van een caravan. De Tiangong 1 zal waarschijnlijk gebruikt worden om wetenschappelijk experimenten uit te voeren, maar militaire toepassingen moet je niet uitsluiten. Er zal waarschijnlijk ook het nodige aan observaties gedaan worden.
Het Tiangong 1 ruimtestation dat volgend jaar gelanceerd moet gaan worden.
Ook werd onlangs bekend gemaakt dat vrouwelijke astronauten gerecruteerd waren. Alleen getrouwde vrouwen maakten een kans.
Eind oktober wil China haar tweede maansonde lanceren, de Chang'e 2. Deze satelliet heeft een hoge resolutie camera aan boord waarmee objecten met een doorsnede tot 1 meter gefotografeerd kunnen worden. Daarmee doet de Chang'e 2 niet onder voor de laatste Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter. De Chang'e 2 moet bijvoorbeeld in staat geacht worden om sporen van de Apollo missies op de foto te zetten.
Voor China is de Chang'e 2 belangrijk voor het kiezen van een landingsplaats van de maanlander van de Chang'e 3 missie. Deze lander zal een maanrover op het oppervlak zetten. Drie maanden lang moet de rover rondrijden, geholpen door een radio isotoop generator (zodat de rover de koude nachten kan overleven). In 2017 wil China ook een sample return missie uitvoeren. Daarbij moet 2 kilo bodemmonster teruggebracht worden naar Aarde. Dat is tot nu toe alleen Amerika (bemand) en de Sovjet Unie (onbemand) gelukt.
Het lastig om beeldmateriaal op Internet te vinden over het Chinese ruimtevaartprogramma. Dit is een van de weinige foto's van de Change'3 lander.
China verwacht dat haar eerste bemande maanlanding tussen 2025 en 2030 een feit is. Maar voor het zover is, zal China eerst nog een krachtiger raket nodig hebben. De eerste lancering van de Lange Mars 5 wordt in 2014 verwacht. Deze raket zal in staat zijn om 25.000 kilo in een baan om de Aarde te brengen.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 8 maart 2010)
Voor de ruimtevaartliefhebber is er al een tijdje een programma met ruimtevaartnieuws op Youtube. "This Week In Space" heet het wekelijkse programma en het wordt gepresenteerd door Miles O'Brien. Deze presentator deed (of doet) de verslaggeving op de nieuwszender CNN over ruimtevaart. Als ruimtevaartgeïnteresseerde zie ik tot mijn genoegen dat O'Brien elke week de laatste topics in zijn programma behandelt.
Deze week een interview met tweede man op de Maan, Buzz Aldrin, die zegt dat Amerika in 2019 al mensen naar Mars kan sturen met zijn plannen. Buzz Aldrin (80) treedt ook op in het Amerikaanse tv programma "Dancing with the stars". Grappig te zien hoe Buzz' vrouw een cameo maakt in het programma, omdat ze niet doorheeft dat haar man met de webcam en via Skype "on the air" is.
Verder: de uitrol van de shuttle Discovery naar het lanceerplatform, het klaarmaken van de nieuwe commerciële Falcon-9 raket, de lancering van de nieuwe GOES weersatelliet en de rendez-vous van de Europese Mars Express met de Mars-maan Phobos. Ook een speciale rapportage over het verwachte banenverlies in Florida als de shuttle en het Constellation-programma stopt.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 7 maart 2010)
Okee, deze had je nog van me te goed. Her en der circuleert inmiddels het Youtube filmpje van de lancering van het Solar Dynamics Observatory. Maar mocht je hem nog niet gezien hebben: zeker doen! Waarom? Omdat op het moment dat de Atlas V raket door de geluidsbarrière gaat een wolk met ijskristallen passeert. In die wolk met ijskristallen is op dat moment een bijzon te zien: een natuurlijk optisch fenomeen. Ik quote Wikipedia: "Het zonlicht wordt gereflecteerd en gebroken door ijskristallen en wordt gesplitst in verschillende kleuren, net zoals bij een regenboog. De oriëntatie van de ijskristallen in dit proces is erg belangrijk. De kristallen zijn hexagonale cilinders en moeten verticaal georiënteerd zijn."
Wat gebeurt er nou als een raket door de geluidsbarrière gaat door die wolk? Ik denk dat je het beste zelf even kunt kijken. In HD video is hij het mooiste te zien overigens.
Overigens kunnen we halverwege maart de eerste beelden van het Solar Dynamics Observatory verwachten. SDO gaat de zon in HD voortdurend in de gaten houden en ons op de hoogte brengen van zonnestormen die ons electriciteitsnetwerk, onze satellieten en astronauten in gevaar brengen.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 5 maart 2010)
Op de Europese infraroodtelescoop Herschel zit een Nederlands apparaat, de Heterodyne Instrument for the Far Infrared (HIFI), waarmee spectroscopie bedreven wordt. Zoals een prisma zichtbaar licht splitsts in de kleuren van de regenboog, zo splitst en detecteert HIFI de "kleuren" van infrarood. En dat doet HIFI met veel hogere resolutie dan ooit tevoren en op golflengten die nooit eerder op deze manier onderzocht zijn.
Niet zo gek dat juist zo'n instrument in Nederland (door de Stichting Ruimtevaart-Onderzoek Nederland) ontwikkeld is. Nederland heeft ruime ervaring met infrarood-astronomie, zoals met de IRAS telescoop in de jaren '80. Het is, zeg maar, ons ding.
Het HIFI instrument voor dat het in de Herschel telescoop gebouwd werd bij een test voor de lancering.
Jammer genoeg liet HIFI het snel na in gebruikname vorig jaar opeens afweten. Een keten van problemen zorgde ervoor dat er in augustus 2009 zich opeens een spanningspiek voordeed in het electronische systeem, waardoor HIFI uitgeschakeld werd. Nu heeft HIFI een reservesysteem daarvan, maar technici wilden eerst wel heel zeker weten wat de bron van het probleem was voor ze die inschakelde. Daarom is HIFI een tijd uitgeschakeld geweest tot de oorzaak en oplossing gevonden waren. In januari mocht het apparaat weer aan het werk.
En inmiddels heeft HIFI weer resultaat. Met het apparaat is gekeken naar de Orion nevel. Dat is een nevel in het sterrenbeeld Orion die je trouwens met het blote oog kan zien (in gebieden zonder al te veel lichtvervuiling dan). Maar door een telescoop is hij een stuk mooier. Van HIFI moet je echter geen mooie plaatjes verwachten. De schoonheid van HIFI zit meer in het feit dat je op kosmische afstanden kunt zien welke chemische stoffen daar zijn, aan de hand van het spectrum. De mate waarin licht op bepaalde golflengten geabsorbeerd wordt vertelt ons iets over welke stof dat was.
Het spectrum van de Orion nevel, gemaakt door het HIFI instrument van de Herschel telescoop.
De Orion nevel is een soort kraamkamer voor sterren in onze Melkweg. Tussen het stof en gas van de nevel worden sterren geboren. Daar vond HIFI stoffen die aan de basis staan voor het leven: water, koolmonoxide, formaldehyde, methanol, dimethylether (CH3OCH3), waterstofcyanide, zwaveloxide, zwaveldioxide en varianten met verschillende isotopen. Men verwacht ook nieuwe organische moleculen te zullen vinden met HIFI.
"Het is verbazend te zien hoe goed HIFI werkt", zegt Frank Helmich, hoofdonderzoeker van HIFI van SRON. "We hebben dit spectrum verkregen in een paar uur en het is al veel beter dan welk ander spectrum dat genomen is van de Orion nevel, op welke golflengten dan ook. Organische stoffen vind je overal in dit spectrum, zelfs in de laagste niveaus, wat spreekt voor de weergavegetrouwheid van HIFI. De ontwikkeling van HIFI kostte 8 jaar, maar het was het wachten waard."
Wat HIFI vertelt over stoffen in een nevel als de Orion nevel gaat ons helpen te begrijpen hoe sterren en planeten ontstaan. En het vertelt ons zelfs misschien wat de basis is geweest voor het ontstaan van leven.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 3 maart 2010)
Lang hebben wetenschappers gezocht naar waterijs op de Maan en Mars. Lange tijd waren er grote twijfels of we het wel zouden vinden. Misschien in donkere kraters op de polen van de Maan. Misschien diep onder het oppervlak van Mars. Over de jaren hebben vele missies onderzoek gedaan naar beide hemellichamen. De Indiase Chandrayaan-1 en de LCROSS missie van de NASA toonden het bestaan van water op de polen van de Maan aan. Bij Mars waren het onder andere de Mars Odyssey, de Europese Mars Express, de Mars Phoenix lander en de Mars Reconnaissance Orbiter die ons wezen op waterijs op Mars.
Waterijs op de noordpool van de Maan
Deze week kwam er weer nieuws op dit gebied. Het mini-SAR radarinstrument van NASA dat op de Indiase maansonde Chandrayaan-1 meevloog heeft 40 kraters op de noordpool van de Maan geïdentificeerd waar waterijs waarschijnlijk voorkomt. Dat wil zeggen dat de karakteristieken van de radarreflecties van die kraters erg lijken op die van ijs. Het gaat om kraters van 2 tot 15 kilometer groot en de hoeveelheid waterijs daarin wordt geschat op 600 miljoen ton.
"Het beeld dat we van meerdere metingen en instrumenten op maanmissies nu krijgen, lijkt erop te wijzen dat er vorming, migratie, afzetting en behoud van water plaats vindt op de Maan", zegt Paul Spudis, hoofdonderzoeker van het Mini-SAR instrument. "Deze nieuwe ontdekkingen laten zien dat de Maan een nog interessanter wetenschappelijk onderwerp is dan we hiervoor hadden gedacht".
Een kaart van de noordpool van de Maan in radar, om precies te zijn de Circular Polarization Ratio. Rood omcirkelde kraters zijn verse kraters die reflecteren op zowel de binnenkant als de buitenkant van de kraterrand. De groen omcirkelde kraters hebben afwijkende radarkarakteristieken die lijken te wijzen op waterijs. Zij reflecteren alleen binnen de kraterrand. De buitenkant wordt belicht door de zon, dus waterijs zal daar snel sublimeren (sublimatie: fase verandering van vaste stof naar gas).
Van het LCROSS team, dat vorig jaar oktober een rakettrap op de Maan liet inslaan, kwam ook nieuwe informatie met betrekking tot de stoffen die LCROSS detecteerde in de pluim van de inslag. Het team was de afgelopen maanden vooral bezig te checken en dubbelchecken dat de stoffen die zij meenden te vinden niet een andere bron zouden kunnen hebben. Deze week worden maar liefst zes wetenschappelijke artikelen gepubliceerd over de bevindingen.
Onder andere vond LCROSS moleculaire waterstof en kwik. Dat van waterstof (H2) was verrassend, want dat is bij de lage temperaturen (-233 graden) niet stabiel. Op de een of andere wijze is de waterstof gevangen in het ijs. De aanwezigheid van zwaveldioxide, methaan, ammonia, methanol, kooldioxide, natrium en kalium wordt nog geverifieerd.
Die gevonden samenstelling komt overeen wat verwacht kan worden bij de inslag van een komeet en ook met de stoffen die de Deep Space 1 sonde vond. De mineralogie die werd gedetecteerd met het M Cubed instrument van LCROSS komt overeen met dat van chondriet asteroïden.
Grote ijsmassa's onder het oppervlak van Mars
Dat er waterijs op Mars was, dat is de afgelopen jaren al duidelijk geworden. Maar hoeveel en waar? Een instrument van de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO), de Shallow Subsurface Radar (SHARAD), heeft het in kaart gebracht.
Waterijs (blauw) onder het oppervlak van de regio Deuteronilus Mensae. Het gebied is ongeveer zo groot als Californië. MRO heeft dit gebied intensief in kaart gebracht met 250 radarwaarnemingen.
Waterijs blijkt zich op regionen op gemiddelde breedtegraden (tussen de polen en de evenaar in dus) in grote volumes's onder oppervlak te begeven. Er zijn ijsvoorraden die zich voor honderden kilometers uitstrekken.
En de radar detecteert ijs onder het oppervlak op vele plaatsen op Mars. Het SHARAD instrument, dat geleverd is door de Italiaanse ruimtevaartorganisatie ISA, heeft inmiddels verborgen gletsjers en kloven gevonden die gevuld zijn met ijs. Het wetenschappelijk team heeft ontdekt dat ijs vooral te vinden is bij afgronden en in dalen of kraters. Het team begint te begrijpen hoe ijsafzettingen zijn ontstaan en hoe ze zijn achtergelaten als overblijfselen, toen de plaatselijke ijslagen zich terugtrokken.
"Onze hypothese is dat het hele gebied was bedolven onder een ijslaag toen er op Mars een ander klimaat heerste. En toen werd het klimaat droger.", legt Jeffrey Plaut van NASA's Jet Propulsion Laboratory uit. "De huidige ijsafzettingen bleven achter waar er een laag puin op lag dat het ijs beschermde tegen sublimatie tegen de atmosfeer".
Bij JPL zijn ze al aan het nadenken over missies die gaan graven naar (of boren in) die ijslaag. Want wat er in dat ijs zit kan buitengewoon interessant zijn: aanwijzingen over het vroegere klimaat, de samenstelling van de atmosfeer en wie weet microorganismen.
Waterijs op de Maan en op Mars is ook zeer interessant voor toekomstige bemande missies. Water kan omgezet worden tot brandstof en gezuiverd worden tot drinkwater. Het is handig te weten als je voor de reis terug minder hoeft mee te nemen. Dat scheelt lanceergewicht en maakt een Mars-missie (iets) goedkoper en wellicht iets waarschijnlijker.
Missies rond Mars
Over ijs op Mars gesproken: de Mars Phoenix heeft na de winter op de noordpool van Mars nog altijd niets van zich laten horen. Dat was ook niet echt verwacht. De lander heeft waarschijnlijk in de ijslaag gestaan van de groeiende en slinkende poolkap. Op de gok dat hij alsnog een teken van leven geeft zou ik niet te veel geld inzetten.
En om het lijstje actieve of bijna actieve Mars-landers nog even af te maken: de Mars-rover Spirit staat inmiddels stil in zijn "valkuil" Troy, na eerder met zijn zonnepanelen een beetje bijgedraaid te zijn richting de Zon. Echt ideaal op de Zon gericht staat Spirit echter niet. Dus het is bepaald niet zeker of Spirit de winter overleeft. Rond maart-april moet Spirit definitief in winterslaap gaan. Pas in mei-juni weten we of Spirit nog tot wetenschap of zelfs rondrijden in staat is.
De andere rover Opportunity is nog bezig met zijn onderzoek aan de krater Concepción. Deze krater, die ruim voor de aardbeving zijn naam kreeg, is de meest "verse" krater die de rovers onderzocht hebben: hij zou "slechts" duizenden jaren oud zijn.
De krater Concepción: een vrij jonge krater (geologisch gezien) met een doorsnede van pakweg 10 meter. De krater wordt jong ingeschat omdat de ejecta rond de krater nog zichtbaar zijn. Bij oudere kraters zijn die onder stof en door wind uitgewist.
(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 3 maart 2010)
Op negentigjarige leeftijd is vorige week vrijdag de schilder Robert McCall overleden. Nooit in een galerie of museum zijn schilderijen gezien? Zou kunnen. Robert McCall is namelijk vooral bekend van zijn schilderijen met scene's van de ruimtevaart. Hij werd bekend in de jaren 60 als illustrator voor het blad LIFE en bracht daarna ook de toekomstvisie van NASA in beeld. Verder werden McCall's schilderijen en illustraties afgebeeld op filmposters (2001 A Space Odyssey), postzegels en emblemen van ruimtevluchten. Ook ging hij grote muurschilderingen maken voor het Smithonian Air and Space Museum in Washington D.C. en voor diverse centra van NASA.
De schilder Robert McCall aan het werk aan een muurschildering voor Epcot in Florida.
Een detail van de filmposter van 2001 A Space Odyssey. Dit is McCall ten voeten uit: grote structuren in de ruimte met shuttles in allerlei vormen die vele passagiers vervoeren. Met commerciële ruimtevaart welteverstaan, want wat je op deze versie niet kunt zien (maar op mijn poster in de slaapkamer wel ;) is dat de shuttle het Pan-Am logo voert. Die vliegmaatschappij ging in 1991 failliet.
De jaren zestig waren natuurlijk een goede voedingsbodem voor een visionair schilder van taferelen in de toekomst. Na de Maan zou de mens naar Mars gaan, in ruimtestations gaan wonen en op de Maan, en daarna de sterren.
Met de komst van de space shuttle in de jaren tachtig was de bouw van een enorm ruimtestation natuurlijk niet ver weg. Een echt ruimtestation. ISS is voor watjes.
Zo kwamen ze vroeger ook voorbij in mijn dromen: de lucht vol van de meest uiteenlopende vliegtuigen.
Ik ben vandaag op zoek gegaan naar die prenten van Robert McCall. Ik moet zeggen: van sommige krijg ik een beetje een nostalgisch gevoel. Had ik niet die of die plaat vroeger boven mijn bed hangen? Een ander plaatje ken ik uit dat ruimtevaartboek dat ik van voren tot achteren kende. Sommige schilderijen doen me een beetje denken aan de tegenhanger van de Sovjet propaganda. In sommige aspecten hadden die Sovjets en Amerikanen wel iets van elkaar.
Astronauten met vlaggen in de wolken. Okee, dit is misschien een beetje te.
