Ruimtevaart in 2014

Gaan we nog wat beleven in de ruimtevaart nadat mes na mes in de ruimtevaartbudgetten gezet zijn? Toch wel. We gaan dit jaar de eerste landing op een komeet zien, de eerste onbemande tests van Amerika's nieuwe ruimteschip en Japan gaat weer op astroïdenjacht.

Bemande ruimtevaart
We zitten nog altijd in een periode tussen de space shuttle en de Orion. Voorlopig brengen de Russen als enige astronauten bij ruimtestation ISS. Op 25 maart wordt Sojoez TMA-12M gelanceerd met Aleksandr Skvortsov, Oleg Artemyev en Steven M. Swanson. Dit is de Expedition 39/40 crew. Op 28 mei komt Expedition 40/41 langs met de Sojoez TMA-13M. Aan boord zullen Maksim Surayev, Gregory R. Wiseman en de Duitse Alexander Gerst van ESA zijn.

Het spectaculaire embleem van Expedition 41.

Op 30 september zou de eerste nachtlancering van een bemande Sojoez zijn. Aan boord zijn Aleksandr Samokutyayev, Yelena Serova en Barry E. Wilmore van Expedition 41/42. Expedition 42/43 lanceert in november met Anton Shkaplerov, de Italiaanse astronaute Samantha Cristoforetti van ESA en Terry W. Virts van NASA.

Astronauten Barry Wilmore, Samantha Cristoforetti en Terry Virts luisteren naar een instructeur tijdens hun training.

ISS modulen?
De beoogde Multipurpose Laboratory Module of Nauka module, die ik al vermelde in mijn Ruimtevaart in 2012 overzicht, is uitgesteld tot na 2014. Verder zijn in 2014 geen grote modulen gepland.

Bevoorrading
De Russen mogen dan nog een monopolie hebben voor het lanceren van astronauten naar ISS, qua bevoorrading is dat over. Naast 3 Progress vrachtschepen, doet SpaceX mee met de derde Dragon die ISS bezoekt en Orbital Sciences heeft de lancering van maar liefst 3 Cygnus vrachtschepen naar ISS gepland. De eerste is al op 7 januari.

ESA lanceert dit jaar de ATV-5, en heeft deze genoemd naar de Belgische astronoom Georges Lemaître. Van Lemaître's hand is de theorie van de uitdijing van het heelal. De ATV-5 is ook de laatste van de Europese vrachtschepen. Er zijn plannen om de ATV door te ontwikkelen naar een bemand ruimteschip of zelfs een klein ruimtestation.

De ATV-5 wordt opgebouwd bij Astrium in Bremen (Astrium)

Japan heeft ook een eigen vrachtschip, de HTV-5, die in juli ISS moet bereiken.

Orion testvlucht
NASA's volgende bemande ruimeschip, is de Orion. De Orion lijkt enigszins op de Apollo Command Module van het Apollo tijdperk en het lijkt dan ook een stap terug. De space shuttle was echter veel te ingewikkeld en men is tot de conclusie gekomen dat als je ruimtevliegtuigen veilig wilt vliegen, dat dat heel duur is. Dus terug naar de capsules, maar dan wel met 21ste eeuwse technologie aan boord.

De Orion zal (volgens de planning) op 18 september 2014 een onbemande vlucht maken op een Delta IV raket. Deze Exploration Flight Test 1 is een mooie gelegenheid om alvast wat ervaring op te doen met de Orion, in afwachting van NASA's nieuwe Space Launch System raket, die in 2017 af moet zijn.

De eerste vlucht van een Orion ruimteschip in 2014 (NASA).

Gedurende de test zal de Orion vast blijven zitten aan de bovenste rakettrap en zal het nog niet uitgerust zijn met zonnepanelenen. Het hoogste punt van de baan van Orion zal rond de 6000 kilometer zijn. Na twee banen zal de Orion capsule een hoge snelheid re-entry doormaken van 32.000 km/u.

Commerciële bemande ruimtevaart
In 2014 moet SpaceShipTwo zijn eerste ruimtesprong gaan maken met betalende gasten. Een van de passagiers zal de oprichter van Virgin Galactic Richard Branson en zijn familie zijn.

In en rond het zonnestelsel
In het afgelopen jaar is er bij NASA flink gesneden in het budget van het anders zo succesvolle planetaire ruimtevaartprogramma. De komende jaren zullen we van NASA's kant steeds minder gaan zien. In 2014 gaat er vanaf Amerikaanse bodem helemaal niets richting het zonnestelsel. Maar gelukkig heeft Japan de Hayabusa-2 en er is nog wel wat onderweg.

De Amerikaanse MAVEN en de Indiase Mars Orbiter Mission komen beide in september 2014 aan bij hun bestemming. Net op tijd voor de aankomst van een bezoeker van buiten, de komeet C/2013 A1 Siding Spring. Maanden geleden kondigde ik aan dat die misschien op Mars zou kunnen inslaan. Inmiddels hebben we betere baangegevens en gegevens over deze komeet en is berekend dat hij niet dichter dan op 130.000 km afstand voorbij komt.

Dus geen spectaculaire inslag, maar wel zitten de diverse Mars-orbiters en rovers eerste rang. Voor de orbiters is nog de vraag of daar een risico is. De kern van de komeet wordt geschat op 4 km doorsnede, maar de coma, een wolk met deeltjes om de komeet, kan veel groter zijn. Het is dus nog even de vraag of het een voordeel of een nadeel is.

Komeet C/2013 A1 Siding Springs schiet langs Mars.

De Europese missie Rosetta zit sowieso eerste rang wat kometen betreft. Rosetta was hier dan ook 10 jaar geleden voor gelanceerd. In januari wordt de satelliet uit zijn winterslaap ontwaakt (je kunt meedoen aan een "Wake up Rosetta"-campagne). En in mei al verwacht ESA de eerste beelden van de komeet. De lander, Philae, zal in de herfst op het oppervlak van de komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko landen. Philae heeft instrumenten aan boord om de samenstelling van het oppervlak van de komeet te bepalen.

De enige nieuwe missie buiten een baan om de Aarde, is de Hayabusa-2 missie van Japan. Hayabusa-1 wist in 2010 na een geplaagde missie terug te keren met een heel klein beetje materiaal van de komeet Itokawa.

In december 2014 wil de ruimtevaartorganisatie JAXA een vervolg op de missie sturen, Hayabusa-2. Deze satelliet moet in 2018 aankomen bij een C-type asteroïde die nog geen naam heeft, alleen 1999 JU3. Mee gaan ook een Duits-Franse lander genaamd MASCOT en een impactor, waarvan de inslag wordt waargenomen vanaf het moederschip.

Hayabusa-2, zoals deze in 2018 bij de asteroïde 1999 JU3 aan moet komen (Akihiro Ikeshita).

Van Saturnus-missie Cassini mogen we alleen flyby's verwachten langs de grootste maan Titan.

Astronomische satellieten
Aanvankelijk kon ik niets vinden over nieuwe astronomische satellieten. Maar er blijkt er toch een te zijn: de MVL-300, of Mikhailo Lomonosov (de Russische astronoom die o.a.. aantoonde dat Venus een atmosfeer heeft). Deze satelliet gaat onderzoek doen naar uitbarstingen van gammastralen met optische camera's (UV) en detectors voor gammastralen. De satelliet kon gebouwd worden, omdat de leverancier NPO VNIIEM een satelliet van het type Kanopus over had. De satelliet wordt op een Sojoez-2 raket gelanceerd in het eerste kwartaal van 2014.

Aardobservatie
ESA wil dit jaar drie Sentinel radar-satellieten lanceren, als onderdeel van het Copernicus programma. Deze satellieten hebben Synthetic Aperature Radar instrumenten vergelijkbaar met de instrumenten van de ERS-1 en 2. Gegevens en beelden kunnen ingezet worden om te ondersteunen bij bijvoorbeeld rampen. Japan heeft trouwens ook de lancering van een satelliet met een Synthetic Aperature Radar instrument gepland, de ALOS-2.

De Europese Sentinel radarsatelliet.

Op 15 oktober wil NASA vier satellieten lanceren van de Magnetospheric Multiscale missie. Deze vier satellieten gaan in formatie van een tetraëder (viervlak) vliegen, op zoek naar magnetische reconnecties en plasma processen.

Technologie
Een opmerkelijke satelliet in 2014, is het IXV re-entry voertuig van ESA. Het is een soort shuttle zonder vleugels en ESA wil hiermee ervaring opdoen met terugkeer van voertuigen door de atmosfeer. De IXV heeft twee flaps, waarmee het toestel tijdens re-entry bestuurbaar is. De IXV wordt gelanceerd met een Vega raket.

Raketten
De Falcon Heavy van SpaceX zou in 2014 wel eens zijn eerste vlucht kunnen gaan maken vanaf lanceerbasis Vandenberg in Californië. De Falcon Heavy is als het ware drie Falcon-9 raketten naast elkaar. Daarmee zou het de meest krachtige raket ter wereld worden.

De ESA lidstaten gaan eind dit jaar vergaderen over een opvolger van de Ariane 5 raket, de Ariane 6.

Bronnen: Wikipedia, NASA, ESA, JAXA, space.skyrocket.de, Virgin Galactic.

Terug uit de USA

De afgelopen maand ben ik op reis geweest langs de oostkust van de Verenigde Staten. Ik had deze reis al wat langer op mijn verlanglijstje staan. Er waren een paar plaatsen en dingen die ik eens gezien wilde hebben:

1. New York City
2. Het Smithonian Air and Space Museum in Washington D.C.
3. Een lancering van een raket.
4. Kennedy Space Center.

Niet in een specifieke volgorde, alhoewel het Smithonian met zijn dependance bij Dulles International Airport wel hoog op de lijst stond. Aanstaande raketlanceringen zijn te vinden op http://spaceflightnow.com/tracking/. Toen een reisplan vastere vormen ging aannemen, checkte ik op deze site waar er lanceringen plaats gingen vinden. Er waren er twee die ik binnen een maand zou kunnen gaan zien:

• De lancering van de maanmissie LADEE op 6 september, vanaf de lanceerbasis op Wallops Island in Virginia (ja, daar is ook een lanceerbasis).
• De lancering van een militaire AEHF-3 communicatiesatelliet op een Atlas V raket vanaf Cape Canaveral op 25 september. (Later een week naar voren gehaald.)

Als je al die plaatsen en gebeurtenissen op de kaart intekent, dan ziet de route er ongeveer zo uit:


Grotere kaart weergeven

Dat was de basis voor de reis. Over het stuk tussen Wallops Island ..enneh.. Florida, wist ik eigenlijk weinig af. Een rit over de eilanden van de Outer Banks, inclusief twee vaarten op een veerboot, leek me een leuke rit. Onderweg lagen steden als Charleston in South Carolina en Savannah in Georgia, die interessant bleken te zijn voor een stedentrip. Dat wist ik allemaal niet van te voren.

Inmiddels is de reis een feit en ik heb zoveel meegemaakt en gezien:

• Ik heb drie space shuttles gezien: Enterprise, Discovery en Atlantis. En de Apollo 11 en 14 capsules, en het vliegtuig van de Wright Brothers enz., enz..
• Beide lanceringen!
• Ik ben een keer in het Hayden Planetarium van Neil deGrasse Tyson geweest in het American Natural History Museum. Ook in dat museum: skeletten van een Tyrannosaurus Rex en een Brontosaurus (rechtop!) in een kolossale hal. En een expositie over meteorieten.
  
• Van Gogh's, Mondriaans en Picasso's in het Museum of Modern Art (MoMA) en het Guggenheim. Mijn verbazing was groot dat je in het MoMA de schilderijen mocht fotograferen. Zoals... deze:
  
• Het Pentagon, het Washington Monument en het Amerikaanse congresgebouw... vanuit mijn hotelkamer. Het Pentagon lag aan de overkant van de snelweg.
  
• De plek waar de Wright Brothers hun eerste vlucht maakten.
• Mooie strandhuizen op palen op de Outer Banks, die de volgende orkaan (na Sandy) wel eens niet kunnen gaan overleven.
• De romantische huizen van Charleston, veel met een minder romantische achtergrond: slavernij.
• De 21 parken in het stratenplan van Savannah in Georgia. Ideaal voor bruidsfotografie.
• Alligators, dolfijnen, bald eagles, roze lepelaars, great egrets en nog vele andere dieren in de natuur van onder andere Sanibel Island in Florida en Everglades National Park.
• Lanceerplatform 39A en de Saturnus V raket op Kennedy Space Center.
• De highways en interstates waar iedereen elkaar links en rechts mag inhalen. Is even wennen.
• De Florida Keys.
• En zo kan ik nog even door gaan.

Ik ben nog aan het bezinnen over hoe ik deze ervaringen ga doorgeven. Misschien op de blog, misschien een aparte set pagina's om mijn website marcel-jan.nl. En/of een Picasa fotoalbum. Hoe dan ook, ik zal nog wel van me laten horen. Voorlopig heb ik 132 Gb aan foto's (raw en jpg) door te struinen. En mijn vader, die ik uitgenodigd had om mee te komen, heeft uren aan HD film te verwerken. Goed voor nog zeker een maand nagenieten.

Een zonnekijker gekocht

Een tijdje geleden heb ik het plan opgevat om een zonnekijker te kopen. Van sterrenkijken komt niet zoveel de laatste tijd. 's Avonds heb ik bovendien vaak wat anders te doen en het wordt vaak al zo laat. En laatst bleek ook nog de spiegel van mijn Dobson telescoop gecorrodeerd.

Het geval wilde dat ik ziek was en met de iPad bij de hand had ik heel veel tijd om me in te lezen in het onderwerp. Ik had ook wat gespaard en dat is bij zonnekijkers niet onbelangrijk, want ze kunnen nogal in de prijzen lopen.

Er zijn verschillende manieren om de zon te observeren. Een methode die al eeuwen toegepast wordt, is om het licht van de zon door een telescoop te laten schijnen en dan op een oppervlak te projecteren. Zo zijn al heel lang zonnevlekken waargenomen.

Een andere methode is om een zonnefilter voor een gewone telescoop te monteren. Het folie daarvoor is gewoon online verkrijgbaar, maar je moet wel heel goed zorgen dat er toch niet op een of andere manier ongefilterd zonlicht in je ogen terecht komt. Zoals bekend kun je daar van blind worden.

En dan heb je nog twee aparte filters: H alfa en calcium filters of telescopen. Beide filters/telescopen geven je verschillende details van het zonoppervlak te zien. Maar H alfa telescopen zijn het populairs, omdat je er actieve gebieden, zonnevlammen en andere details van de zon kunt zien. Met calcium-K filters kun je meer detail zien rond zonnevlekken, maar dat is wellicht meer iets voor de connaisseur.

H alfa telescopen komen in verschillende grootten en je kunt kiezen uit twee merken: Lunt uit Arizona en de Coronado van Meade. Ik ben uiteindelijk voor een Lunt telescoop van 60 mm gegaan.

Maar dan ben je er nog niet. Achter de telescoop zit ook een filter (en prisma) en die heb je nodig. Uiteraard is daar keuze in. Dan heb je nog de keuze in de focusser. Wil je een gewone of wil je eentje met feathertouch? En dan is er nog de mysterieuze pressure tuner. Ik besloot me te laten voorlichten.

Afgelopen vrijdag reed ik naar Robtics in Den Haag om de grote aankoop te doen. Aangekomen, kon ik duidelijk waarneembare winkel ontwaren, maar uiteindelijk vond ik de deur met het Robtics logo. Ik belde aan. Het bleek dat de winkel op vrijdag dicht was. Maar er kwam toch iemand aan de deur en omdat ik al aardig wist wat ik wilde, werd ik toch geholpen.

En elke vraag werd beantwoord. Het B1200 filter achter de telescoop is aan te raden als je foto's wilt maken. En dat wil ik op den duur. De feathertouch is een beetje nice to have. Je kunt met een gewone focusser ook best scherp stellen. En de pressure tuner is handig om in te tunen op bepaalde details van de zon, alhoewel de "gewone" Lunt 60 mm daar ook een schroefje voor heeft.

Uiteindelijk koos ik voor de Lunt 60 mm met feathertouch en pressure tuner. Daarbij een Sky-Watcher AZ4 montering (het statief) om de telescoop op te zetten. Natuurlijk heb je dan ook nog een zonnezoeker nodig, ofwel een Sol Searcher. En een dovetail plate, ofwel het plaatje wat je op je telescoop monteert, zodat hij op je montering past. Ik heb me zelfs laten overhalen om een nieuw oculair te kopen, alhoewel ik er nog had. Maar met een TeleVue zou het echt beter beeld geven.

Thuisgekomen ging ik onmiddellijk aan de slag om het setje in elkaar te zetten. Zorg dat je een setje met zeskantige schroevendraaier hebt. Je gaat ze nodig hebben.

Eenmaal in elkaar gezet, wilde ik natuurlijk meteen wat zien. Allereerst zit mijn dakterras aan de noord/west-kant, achter een liftkoker. De zon komt er wel, maar ik merkte al gauw dat ik regelmatig moest verhuizen. Ik heb ook nog een balkon aan de oost-kant, maar de vloer bestaat uit rustieke bielzen en die staan niet helemaal recht. Dat is lastig als je wilt richten.

De zon stond op dat moment op het dakterras, dus ik ging aan de slag. Al gauw pakte ik er een stoel bij, want staand kijken is niet echt fijn. Je ziet steeds de zon in  en uit beeld gaan. Toen probeerde ik de zon scherp te krijgen. Wat ik ook probeerde, het lukte niet. Uiteindelijk was de zon geheel verdwenen en gaf ik het op.

Zaterdag kwam, door allerlei activiteiten en afspraken weinig van waarnemen. Ik zag de 's avonds de zon onder gaan op een feestje met mensen die ik lange tijd niet gesproken had. Sommige dingen zijn belangrijker dan zonnekijkers.

Maar zondag zou dé dag worden. Zodra ik mijn ogen open deed, wist ik dat het bewolkt was en dat ik nog best een uurtje langer kon blijven liggen. De rest van de dag wil de de zon maar niet definitief doorbreken, maar om vijf uur 's middags was het zover. Ik pakte de kijker op zijn montering en een kruk en ging gewoon op de stoep zitten. Ik zag een mevrouw van de flat naast me vreemd kijken. "Het is een zonnekijker", legde ik uit.

Een uur lang was ik bezig om het focussingprobleem onder de knie te krijgen. Ik probeerde de focusser in alle standen, het werkte niet. Er zou toch niks mis zijn? De voortdurend passerende wolken hielpen ook niet bij het onderzoek. En toen besloot ik het oculair een stukje uit zijn fitting te trekken. Meteen zag ik de zon in al zijn glorie: zonnevlammen, filamenten, zonnevlekken. Alles. Precies het beeld wat ik in gedachte had, toen ik besloot een zonnetelescoop te kopen.

De opstelling met Televue oculair. Je kunt hier goed zien dat ik het oculair een stukje uit de fitting getrokken heb.

Een beetje vreemd, maar ik kon het oculair gelukkig wel in de goede stand vast zetten. En toen kon het waarnemen beginnen. Ik kon de pressure tuner nu eindelijk uittesten. In zijn uitgedraaide stand kun je voornamelijk zonnevlekken waarnemen. Door hem verder op te draaien, kun je veel meer details van het oppervlak zien. Bij alle standen van de pressure tuner kun je de zonnevlammen aardig zien. Er zullen vast standen zijn waarbij het beter gaat, maar dat ontdek ik nog wel.

De montering was wel een beetje lastig. De Lunt is best zwaar en als je de telescoop over de horizontale as verzet hebt, moet je de knop op het statief wel heel goed vast draaien, anders zakt hij nog een stukje door.

Jammer genoeg kan ik nog niets laten zien van al dat moois. Ik heb nog even gauw mijn Hyperion oculair + T-ring + Canon EOS 60D combinatie geprobeerd, maar die krijg ik echt niet in focus. De mobiel ervoor houden wil nog wel eens lukken, maar niet vandaag.


's Avonds had ik vanaf mijn dakterras goed zicht op de zon. Ik heb de Lunt natuurlijk nog een keer naar buiten gehaald. Omdat de zon al laag stond, zag ik regelmatig vogels door het beeld vliegen en een keer kwam het haarscherpe silhouet van een vliegtuig en de condensstreep erachter door mijn beeld.

Al met al ben ik erg tevreden over de aankoop. De feathertouch is af en toe best handig en ik vermoed dat bij fotografie het zeer handig is, maar visueel kun je inderdaad meestal zonder. De pressure tuner laat heel geleidelijk andere details zien. Visueel is het beeld van de zon om van te genieten.

Update 23:28: Ik vergeet nog te zeggen dat de Lunt in een keurige koffer met schuimplastic komt. Alleen als je de sol searcher erop monteert, past hij er niet meer in. Met de dovetail eigenlijk ook niet, maar daarvoor kun je nog een stukje van het schuimplastic wegsnijden.

Marcel-Jan on tour

Meimaand spreekmaand, lijkt het wel. Ik tel maar liefst vijf uitnodigingen om iets te komen vertellen, zowel vak-gerelateerd als over ruimtevaart en sterrenkunde.

Zaterdag geef ik in Leiden voor de Werkgroep Maan en Planeten een lezing over de planeet Venus.

Arme Venus staat nogal in de schaduw van onze andere buur, Mars. Hoe anders was dat vroeger toen de Babyloniërs en Maya's haar aanbeden. Transits van Venus vertelden ons vroeger hoe groot het zonnestelsel was. We dachten dat er kanalen waren (meneer Percival Lowell in ieder geval) (Fout!) We dachten dat er oceanen waren waar onze ruimtesondes in zouden plonzen (Fout!) En toen bleek dat het er vooral erg warm en drukkend was (lood smelt er en de druk is hoger dan 90 atmosfeer), toen zagen we wel in dat we nooit de hand van een venusiaan zouden drukken. En we werden afgeleid door Mars, want daar was het "happening".

Nou ja, niet helemaal. Het effect van zoveel kooldioxide gaf ons wat hints over een mogelijk broeikaseffect. En de hebben de Sovjets er in de jaren zeventig de nodige moeite voor gedaan om een sonde te laten landen. In 2006 bracht de Europese ruimtevaartorganisatie ESA de Venus Express in een baan rond Venus. Er valt dus nog genoeg te vertellen over Venus.

Op zondag 19 mei vertel ik op de Sterrendag van de Jeugd Werkgroep voor Sterrenkunde (JWG, ooit ook zelf lid van geweest), afdeling Arnhem over de Mars-rovers. NASA's Mars-rovers zijn de successtory van de laatste jaren. Spirit en Opportunity hebben ons jaren lang ons beelden gezonden van hun rondritten op Mars, zodat we als het ware konden meerijden en ontdekkingen doen.

Vorig jaar landde Curiosity op spectaculaire wijze op het oppervlak, om er met lasers te schieten en gaten te boren in rotsen. En natuurlijk om uit te zoeken of Mars ooit goed geweest is voor leven. De Sterrendag is gratis en te vinden bij bezoekerscentrum Sonsbeek.

Later in het jaar kom ik ook nog eens vertellen over Venus op de Sterrenwacht Halley. Hoe toepasselijk, want het was Halley die aanzet gaf voor een grootse expeditie over de Aarde om de transit van Venus te gaan zien.

Koroljov

De afgelopen dagen was ik The Space Bluff aan het lezen, een boek van Leonid Vladimirov uit 1971 over de eerste jaren van de Russische ruimtevaart. Leonid Vladimirov wist uit de Sovjet Unie te ontsnappen in 1966 en hij kreeg asiel in Groot Brittannië. Wat Vladimirov direct na zijn aankomst probeerde te vertellen, was dat de Sovjet Unie helemaal niet zo geweldig voorlag op de Verenigde Staten qua ruimtevaart, maar niemand geloofde hem.

Ik heb weinig over het boek gelezen, maar er is een Rus die op Goodreads.com beweert dat het boek vol met fouten zit. Daar moet je het dan maar mee doen. Toch is het boek dusdanig interessant, dat ik een paar fouten door de vingers kan zien. Je moet rekenen dat de Sovjet Unie een grote misinformatie-machine was. Je kunt het Vladimirov nauwelijks kwalijk nemen dat hij wat fouten maakte. Bovendien wijken de grote lijnen niet af van wat ik al wist uit andere bronnen.

Ik was vooral onder de indruk van het verhaal over de raketontwerper Sergei Koroljov. Ik heb het boek nog niet helemaal uit, maar wat ik gelezen heb, zou de basis kunnen zijn voor een hele goede film. Sergei Koroljov was vanaf het begin geïnteresseerd in raketten. Al vroeg verslond hij met een aantal vrienden alles wat ze maar konden krijgen over het onderwerp.

Koroljov.

Jammer genoeg, was hij met zijn groepje (gekscherend door hen zelf de Groep Ingenieurs die aan Niets Werken genoemd, wat in het Russisch afkort tot GIRD) in de verkeerde tijd op de verkeerde plaats geboren. De Sovjet Unie maakte hongersnoden door en politiek werd het land steeds gevaarlijker voor bijna iedereen. Weinigen interesseerden zich in raketten.

Maar Koroljov was niet alleen een man met een visie, maar ook met talenten. Een belangrijk talent in die tijd (of bijna elke tijd), was dat hij in staat was om machtige mensen het idee te geven dat zijn plan eigenlijk hun plan was. Zijn groep had geen financiering, maar zodra ze de eerste raket van Sovjet bodem wisten te lanceren, werd de interesse van militaire zijde opeens veel groter.

Helaas was net de tijd van Stalin's Grote Zuivering begonnen (rond 1937). Dit was een tijd waarin Sovjets in grote getale om arbitraire redenen geëxecuteerd en gevangen genomen werden. Dat laatste betekende uiteraard dwangarbeid.

Koroljov had aanvankelijk een belangrijk militair weten te interesseren in zijn programma. Wat later werd deze militair op vage gronden tot spion verklaard en met als zijn personeel geëxecuteerd. Koroljov kwam toevallig goed weg. Dat wil zeggen, als gevangene. En zo wist hij later nog eens ter nauwernood aan het vuurpeleton te ontkomen. Toen de oorlog begon kwam hij uiteindelijk te werken aan vliegtuigmotoren voor Tupolev, de vliegtuigontwerper die eveneens gevangen zat. Toen die een goede duikbommenwerper produceerde, kreeg hij en zijn hele team pardon en een onderscheiding.

En zo heeft Koroljov zijn hele leven moeten laveren tussen levensbedreigende politieke situaties. Officiële erkenning kreeg hij tijdens zijn leven nooit. De Sovjets wilden hun Hoofd Raketontwerper niet bekend maken. Anderen strijkten met de eer en met zijn titel. Na het succes van Spoetnik eiste Koroljov dat Chroesjtsjov de namen van hem en zijn medewerkers eer aan deed. Het gebeurde niet.

Koroljov (links) met de nucleair wetenschapper Igor Kurchatov en wiskundige Mstislav Keldysh.

Wel kreeg hij de opdrachten om soms onmogelijke presetaties te leveren, omdat Chroesjtsjov iets wilde om mee op de borst te kunnen kloppen tijdens de viering van de Oktoberrevolutie. Zo las ik het verhaal achter de Voschod-1. De Voschod-1 was in feite een Vostok capsule, maar Koroljov kreeg de opdracht om dit keer drie kosmonauten te lanceren, net voordat de Amerikanen er 2 zouden lanceren in de Gemini.

Dit zette Koroljev en zijn team voor een onmogelijke taak. Maar hij had weinig keus dan aan de slag te gaan. Wat te doen? Allereerst werd al het niet noodzakelijke uit de capsule gehaald. De keuze viel in ieder geval op drie kleine kosmonauten. Zelfs dan zaten ze als haringen in een ton. En er was nog een probleem. Tijdens het Vostok programma gebruikten de kosmonauten de schietstoel, vlak voor de landing. Ruimte voor drie schietstoelen was er evenmin. En ook niet voor drie drukpakken. De remraket moest de kosmonauten vlak voor de landing behoeden voor een doodssmak.

Maar zelfs dan was de combinatie 100 kg te zwaar voor de Vostokraket. De kosmonauten gingen zelfs op een speciaal dieet zonder zetmeel of vet. Uiteindelijk wist Koroljov en zijn team de Voschod-1 net binnen de aanvaardbare limieten voor lancering te krijgen. Op 12 oktober 1964 ging de raket de lucht in. Een etmaal lang duurde de missie en toen landden de drie kosmonauten veilig. Chroesjtsjov had iets om te trom over te slaan, maar voor hem mocht het niet baten. Vlak na de landing van de Voschod-1 werd hij afgezet.

De Amerikanen waren misschien niet de eersten met twee of drie man in een capsule, en ook grepen ze naast de prijs van de eerste ruimtewandeling, ze bouwden ervaring op in tien Gemini-vluchten die van pas zou komen tijdens het Apollo programma.

Volgens Vladimirov hadden de Sovjets de hoop opgegeven om een man op de maan te zetten, maar dat blijkt later niet het geval te zijn geweest. De Sovjets hadden een raket die qua grootte en kracht de Saturnus-V kon evenaren. Alleen het succes niet. Vier keer heeft men geprobeerd de N-1 raket te lanceren, zonder succes. De tweede explodeerde zelfs op het platform, dat daarbij vernietigd werd. Na het opbreken van de Sovjet Unie, werd ook de maanlander aan de wereld getoond.

De N-1 raket. Onder de raket zitten 30 NK-33 raketmotoren, waarvan er 2 vorige week een Amerikaanse Antares raket in de ruimte brachten. Wie had dat ooit gedacht?

Koroljov maakte dat echter al niet meer mee. Hij overleed door complicaties bij een eenvoudige operatie in 1966. De plannen voor het Sojoez ruimteschip waren toen echter al klaar. Oorspronkelijk was dat bedoeld voor de vlucht naar de maan, samen met een lander. Volgens Vladimirov was het mislukken van de Sojoez-1, waarbij de ervaren kosmonaut Komarov om het leven kwam omdat de parachutes niet open gingen, het gevolg van het ontbreken van Koroljov's aandacht voor detail.

Laat nou die N-1 raket, waar Koroljov ook aan ontworpen heeft, vorige week nog een keer in het nieuws zijn. De Amerikaanse commerciële Antares raket is succesvol gelanceerd vanaf de basis Wallops Island in de staat Virginia. De NK-33 raketmotoren zijn gemaakt in 1970 voor de N-1 raket. 
In de jaren 90 kocht de Amerikaanse firma Aerojet 36 van die motoren. Twee ervan brachten de Antares in de ruimte. Hierna hoopt men met de Antares raket een vrachtschip bij ISS te brengen. Je vraagt je af wat ze gaan doen als de motoren op zijn.

Koroljov slaat nog een keer toe, zou je zeggen, maar de eerlijkheid gebied te zeggen dat hij ze niet zelf ontworpen heeft. Alsof dat nodig is. Er is op dit moment maar een capsule dat mensen bij ruimtestation ISS brengt. En dat is Koroljov's Sojoez, die het na 40 jaar nog uitstekend doet.

Bronnen: The Russian Space Bluff - Leonid Vladimirov, Wikipedia, Spaceflightnow.com.

[Update 28 april 11:00] Ik vergeet nog een mooi verhaal te vertellen over hoe Koroljov volgens Vladimirov de Russische vader van de raketwetenschap, Konstantin Tsiolkovski, onder de aandacht bracht. Tsiolkovski schreef in 1903 een artikel over hoe de mens met behulp van raketten de planeten kan bereiken. De man leefde ondertussen in complete anonimiteit van een miniem pensioen.

Koroljov en een vriend schreven een memorandum naar de communistische partij over het belang van Tsiolkovski en dat het misschien een goed idee was om de loftrompet te steken over (alweer) een Russisch genie (volgens de Sovjet propaganda waren ook de stoommachine, de gloeilamp en de stoomlocomtief door Russen bedacht).

Het memorandum had effect en spoedig kwam de propagandamachine op gang. Wat later ontmoetten Koroljov en zijn vrienden Tsiolkovski en legden hem uit wat er aan de hand was. Tot zijn dood in 1935 was Tsiolkovki een belangrijk man én een groot supporter van alles op gebied van raketten. En dat hielp Koroljov ongetwijfeld.

Komeet PanSTARRS

Dit weekend was ik op het Astroforum.nl Achterhoek weekend. En het is me gelukt om komeet Pan=STARRS op de foto te zetten. En hij ziet er nu uit als komeet.

Komeet Pan-STARRS (rechts) en de Andromedanevel (M31, links van het midden).

Op de foto met André Kuipers

Laten we wel wezen, als je een dokter nodig hebt, kun je beter niet bij mij aanbellen. Gelukkig heb ik meer verstand van Oracle databases. Maar toch was ik afgelopen avond bij een lezing van de KNMG (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst), district Groot Gelre. Waarom? Omdat André Kuipers zou optreden én omdat ik de mazzel heb dat mijn broer wel lid van de KNMG is en hij mocht een introducee meenemen. Dat was ik.

En zo kon het gebeuren dat ik in het auditorium zat, op de derde rij. Na een korte introductie en een aantal fotomomenten, was André aan het woord. André is zelf arts en daarom ging zijn lezing ook over de medische aspecten van de ruimtevaart. Dat die er zijn heeft hij aan den lijve kunnen ondervinden.


Zijn verhaal ging over het vak van astronaut, de voorbereiding en zijn 2 vluchten. En natuurlijk over de effecten van microzwaartekracht: botontkalking, het achteruit gaan van de spieren (waaronder het hart) en de verdeling van vloeistoffen in het lichaam. Achteraf wel logisch, maar toch nooit over nagedacht: het eelt op de voeten verdwijnt na lang verblijf in de ruimte. In plaats daarvan krijg je eelt bovenop je voeten, omdat je je steeds vastklemt met je voeten achter diverse grepen.

De tijd vloog voorbij, maar niemand had daar volgens mij erg in. André is een begaafd spreker en astronauten hebben over het algemeen een interessant verhaal in zich.

Er was nog veel meer interessants te vertellen, maar dat laat ik voor een andere keer. Ik wil morgen nog een presentatie over Venus voorbereiden voor het Astroforum.nl weekend. Dus ik besluit met de enige foto waarop ik samen met een astronaut op sta:

Ik ga deze foto meteen inlijsten en boven mijn bed hangen ;)

De komeet Pan-STARRS

Er is een komeet zichtbaar na zonsondergang. Het is een komeet genaamd Pan-STARRS. Beetje vreemde naam, maar hij is genoemd naar de telescoop in Hawaii waarmee hij ontdekt is.

Gisteren was de meest ideale dag om te komeet te bekijken. Hij kwam hoog genoeg boven de horizon op het noordelijk halfrond en hij was nog het dichtst bij de Aarde. Natuurlijk moest het weer ook meewerken.


Ik werkte thuis gisteren, dus ik hoefde de zonsondergang niet vanuit de file te bekijken. Meteen na ik afgelogd was, greep ik mijn camera en statief om een stek bij Stolwijk op te zoeken. Er is een weg tussen Stolwijk en Haastrecht, door een stiltegebied, waar je geen verlichting hebt en alle kanten uit kunt kijken.

Langs de Bildijkerweg bij Stolwijk met uitzicht over het noordwesten.

Een uur koukleumen later had ik nog niets gezien, behalve een mooie ondergaande zon en een flinterdunne maan. Het leek af en toe alsof de lokale bevolking dit stille weggetje tussen de weilanden gebruikte om een stukje rally te rijden. Daarna werd het stiller. En kouder. Gevoelstemperatuur.. laag.

Ik keek naar de sloot om te zien of er al weer een stuk ijs aan gevroren was. Ik had diverse foto's gemaakt. Maar een komeet kon ik met het blote oog niet vinden.

Ganzen vertrekken onder de flinterdunne maan.

Op een gegeven moment vond ik het welletjes en ik sprong in de auto om zo gauw mogelijk de verwarming hoog aan te doen. Thuis zette ik de verwarming hoger. Het duurde even voor ik weer helemaal warm was. Maar achter de computer, bij de centrale verwarming, merkte ik dat ik Pan-STARRS toch gevonden had. Je ziet hem in de foto hieronder bij het pijltje.

Komeet slaat heel, heel misschien in op Mars

Op dezelfde dag dat een broksteen van pakweg 50 meter binnen de afstand van geostationaire satellieten (36.000 km) langs de Aarde vliegt, komt een meteoriet luid en duidelijk neer boven Tsjeljabinsk. Dat is al een ongelofelijk toeval.

Maar er is meer aan de hemel dit jaar: maar liefst 2 kometen zouden goed zichtbaar kunnen zijn. Deze week was er weer een nieuwtje: een derde komeet komt in 2014 akelig langs Mars. Misschien knalt hij er zelfs op. Het lijkt wel of het Universum een marketingcampagne begonnen is.

Onzekerheden
Het zonnestelsel is een erg grote plek en de kans dat er echt een komeet op Mars botst is erg klein, maar als het gebeurt... is het toch leuk om er over te speculeren. Maar eerst dus maar even de feiten. Er is dus een komeet genaamd C/2013 A1 (Siding Spring) die op 19 oktober 2014 Mars een bezoekje komt brengen. De huidige berekende baan brengt de komeet op een afstand van slechts pakweg 37.000 km. Mars kent geen geostationaire satellieten, maar dat is al behoorlijk dichtbij.

Die 37.000 km zijn grove schatting. Er zijn genoeg redenen waarom we niet zeker zijn wat komeet C/2013 A1 gaat doen:

1. De komeet is nog 20 maanden onderweg. De komeet staat ook dus nog ver weg en dat betekent dat observaties nog niet zo nauwkeurig zijn.
2. Er zijn nog niet genoeg observaties geweest.
3. Een komeet is niet simpelweg een vast object. Het is opgebouwd uit gruis en ijs. Gassen ontsnappen, en dat kan de route van de komeet wijzigen.

Deze onzekerheid betekent dat komeet C/2013 A1 veel verder van Mars kan langs vliegen, of dat de komeet op Mars slaat. Met deze onzekerheden is dat laatste bepaald onzeker. Wetenschappers hebben het er over dat een impact "niet uitgesloten kan worden". Dat klinkt al een stuk minder spannend.

Maar stel je voor: Impact!
In het onwaarschijnlijke geval dat de komeet inslaat op Mars, ja dan zijn de rapen gaar (geen echte rapen natuurlijk). We weten nog niet hoe groot C/2013 A1 is. Schattingen lopen uiteen dat de kern tussen de 15 en 50 kilometer groot is. Denk nog even terug aan de meteoriet boven Tsjeljabinsk. Dit was een brokstuk ter grootte van een autobus. Door de schokgolven werden ramen uit de sponningen geslagen. Denk nu aan een komeet ter grootte van 15-50 kilometer. Da's geen goed nieuws.

Phil Plait van de Bad Astronomy blog (specialist in apocalyptische gebeurtenissen van astronomische oorsprong) heeft het even voorgerekend: de komeet komt met een snelheid van pakweg 55 kilometer per seconde van rechts. Als Mars geen voorrang verleent, krijgt het een kinetische energie van een miljard megaton. Dat zegt mij niet zoveel, behalve dat het veel is, maar het schijnt 25 miljoen keer de energie van het grootste nucleaire wapen dat ooit getest is te zijn.

De inslagkrater zou honderden kilometers groot zijn. Ik heb even gezocht hoe zich dat verhoudt tot de grootste kraters op Mars. Daar is niet echt een handig lijstje van te vinden op internet. De grootste krater op Mars is 2300 km in doorsnede, dus Mars is wel wat gewend.

Mijn rovers! Mijn satellieten!

Een impact van C/2013 A1 zal meer dan een "plaatselijke" krater opleveren. Ejecta van de inslag zullen overal over de planeet neerdalen. Mars Opportunity en Mars Curiosity bevinden zich aan weerszijden van de planeet, dus een zal zich aan de kant bevinden waar de komeet aan komt. Maar zelfs als de rovers zich op "veilige afstand" van de impact bevinden, kunnen ze uitgeschakeld worden. Maar de foto's, mits ze nog net naar Aarde gestuurd kunnen worden, zullen interessante beelden opleveren.

Phil Plait denkt dat Mars-sondes wel degelijk ook een risico lopen bij zo'n grote inslag. Ejecta zal namelijk ook naar buiten geschoten worden. Hij denkt dat het zal zijn alsof de satellieten door een schot hagel in een baan rond Mars vliegen.

Een vlucht door de coma
Een impact is onwaarschijnlijk. Wat wel waarschijnlijk is, is dat Mars door de coma van de komeet vliegt. De coma van een komeet is een wolk van gas en stofdeeltjes en die kan 100.000 km groot zijn. Wat voor gevolgen heeft dat?

Emily Lakdawalla van de Planetary Society blog heeft de boeken er op nageslagen. Stofdeeltjes in de coma kunnen tussen de sub-micrometer tot centimeters groot zijn. De deeltjes klonteren vaak bij elkaar tot grotere deeltjes, die minder vaak voorkomen. De inslag op een ruimtesonde van een deeltje dat minder dan een micrometer groot is, vormt geen probleem.

Maar een groter deeltje op de verkeerde plek op het verkeerde moment kan desastreus zijn voor een satelliet. Werk aan de winkel dus voor teams van NASA, ESA en mogelijk India (die dit jaar een missie naar Mars wil sturen) om te kijken hoe dit risico is te minimaliseren. Veel kunnen ze niet doen, behalve zorgen dat de satelliet zo weinig mogelijk oppervlak heeft in de richting van de stofdeeltjes.

Aan de andere kant, dit kan ook een kans bij uitstek zijn om een komeet van zo nabij te onderzoeken. Bijvoorbeeld om te kijken welke stoffen in de coma bevinden. In kometen zijn al vaker complexe organische stoffen gevonden, dus zo'n nabije passage is erg interessant. Waarschijnlijk zijn voor en na de passage van de komeet gelegenheden voor zulk onderzoek.

Epische meteorenregen?
Voor de Mars-rovers is het risico vrij laag. Maar als Mars door de coma vliegt, zouden de meteorenregens bijzonder kunnen zijn. Het is nog te vroeg om het nemen van foto's te plannen, maar de roverteams zullen zeker van de gelegenheid gebruik maken. Waaronder het fotograferen van de komeet zelf.

Mochten satellieten uitgeschakeld worden door de deeltjes in de coma, dan is er nog wel een ander probleempje voor de rovers: satellieten als de Mars Odyssey en Mars Reconaissance Orbiter geven vaak data van de Mars-rovers door. We zijn er niet helemaal afhankelijk van, maar het kan wel flink schelen in de hoeveelheid data die doorgeseind wordt.

En dan nog iets
Phil Plait merkt op dat deze komeet vrij bijzonder is. Zelfs voor kometen komt deze met een relatief hoge snelheid het binnenste zonnestelsel in vliegen. Deze komeet komt waarschijnlijk rechtstreeks uit de Oort wolk, ver buiten ons zonnestelsel. En dat is nog eens extra reden om deze komeet goed te gaan bekijken, ook vanaf Aarde.

Negen jaar op Mars

Er zijn weer twee rijdende rovers op Mars: allereerst de oude, maar zeker niet uit te vlakken rover Opportunity. Deze maand rijdt de laatste rover al negen jaar rond in een gebied genaamd Meridianum Planum. En na een spectaculaire landing in augustus 2012 hadden we met Curiosity weer twee actieve rovers op Mars. Dit artikel gaat over de stug volhoudende Opportunity.

(Dit artikel is een vervolg op eerdere delen over de Mars-rovers, namelijk Zes jaar rijden op Mars, Zeven jaar op Mars en natuurlijk, Acht jaar op Mars.)

Hoewel Opportunity al 3105 sols (Mars-etmalen; een sol is 24 uur 37 minuten en 22.663 seconden) voorbij zijn "garantieperiode" van 90 sols is, is de rover nog bepaald niet met pensioen. In tegendeel: in het afgelopen jaar zijn spectaculaire vondsten gedaan bij de kraterrand van Endeavour.

Een jaar terug
Even recapituleren wat er een jaar geleden was gebeurd: Opportunity had bijna drie jaar gedaan over de rit naar de 21 km brede krater Endeavour en kwam op 9 augustus 2011 aan bij de kraterrand. Na het maken van een gigantisch panorama, ging de rover de kraterrand verkennen en kwam daarbij meteen heel andere gesteenten tegen dan in de acht jaar ervoor. De rover-bestuurders gingen op zoek naar "aderen" in de steenlagen en stuitten daarbij op "Homestake", een licht gekleurde laag, die uit gips bleek te bestaan, een zoveelste bewijs dat er water op Mars geweest is.

Geparkeerd bij Greeley Haven
Daarna kwam de winter eraan en om niets aan het toeval over te laten, werd de rover geparkeerd op een plek waar de zonnepanelen naar de Zon gericht waren.

Opportunity's zonnepanelen waren begin 2012 stoffiger dan ooit. (NASA, mozaiek door Jim Bell, Jonathan Joseph; Calibratie en kleur: CCC en het team van Pancam)

De eerste maanden van 2012 bleef Opportunity op een plek genaamd "Greeley Haven" om de vijfde winter op Mars af te wachten. Het was voor het eerst dat Opportunity zo'n winterstop hield. De rover reed bijna niet, maar wetenschappelijk werk werd nog wel uitgevoerd.

Voor een experiment was het erg handig dat de rover even stil stond: er werd een radio doppler onderzoek gedaan. Daarbij werd heel precies gemeten hoe lang een signaal tussen Opportunity en het Aardse Deep Space Network er over deed. De metingen konden bepalen in welke mate de hoek van Mars' as verandert. Dat kan wetenschappers iets vertellen over de samenstelling van de kern van Mars, bijvoorbeeld of deze vloeibaar is of helemaal vast.

Dat is interessant. Aarde heeft een vloeibare kern van ijzer die zorgt voor een magnetisch veld dat onze atmosfeer beschermt tegen zonnewind. Er zijn tekenen dat Mars ooit ook een dichtere atmosfeer heeft gehad, maar ooit is dat verandert. Wetenschappers willen weten wat er met die atmosfeer is gebeurt. Een NASA satelliet genaamd MAVEN wordt dit jaar gelanceerd naar Mars om daar speciaal onderzoek naar te doen. Ook een Indiase missie beoogt op deze vraag antwoord te krijgen.

Opportunity en de Endeavour krater, gezien vanaf Greeley Haven. (NASA)

Opportunity stond ook op Greeley Haven omdat daar een betere kans was dat een stofstorm stof van de zonnepanelen zou vegen. Mars stelde niet teleur: eind februari kwamen de eerste "dust devils" en Opportunity kreeg steeds een beetje meer stroom. Mooi op tijd voor de donkerste dag op 31 maart.

Opportunity had wel wat kuren tijdens de winter. Een keer weigerde de robotarm te bewegen, toen deze de microscoop naar een rots moest bewegen. Daarvoor zag men het linker voorwiel onverwacht bewegen. Achteraf wist men deze zaken wel te verklaren en met Opportunity was gelukkig niets mis.

Gedurende de lente waren er diverse stofhozen die de energieopbrengst van de zonnepanelen van onder de 300 watt-uur voor februari naar 550 watt-uur verhoogden (in 2004 was dat nog 950 watt-uur). Genoeg energie weer voor ritjes en voor de Rock Abrasion Tool (RAT), ofwel de boor. De rover-bestuurders gebruiken de RAT zelden, omdat ze weten dat je door slijtage niet eeuwig kunt blijven boren. Een rots genaamd Grasberg werd in juli geboord als onderdeel van een studie van de omgeving.

Op zoek naar klei
Vanaf juli ging Opportunity op pad om het zuiden van de kraterrand Cape York te onderzoeken. Het Compact Reconnaissance Imaging Spectrometer for Mars (CRISM) instrument van de Mars Reconnaissance Orbiter toonde vanuit een baan om Mars al aan dat daar de meest interessante gesteenten te vinden zouden zijn, waaronder klei. Klei is bijzonder interessant, want het wordt gevormd in niet te zuur of basisch water. Of te wel: water waar leven zich prettiger in voelt. Opportunity rijdt in dit gebied sinds halverwege 2012 rond.

In dezelfde tijd dat Curiosity onder luid gejuich succesvol landde in de Gale krater, kwam Opportunity in een gebied waar zich volgens de metingen de klei moest bevinden. 

Opportunity ziet rechts van zich een vreemde rotsformatie. (NASA)

Newberries
De rover had nu meer dan 35 kilometer gereden. Onderweg naar een heuvel genaamd Matijevic Hill, kwamen bizarre uitsteeksels van rotsen in beeld. Bij het zien ervan besloten de rover-bestuurders onmiddellijk Opportunity scherp rechtsaf te sturen, op de formatie af. Toen men de microscoop tegen de rotsen aanzette, werd dit beeld overgeseind:

De "newberries" in de rots genaamd Whitewater Lake. (NASA)

Het gesteente bevatte bolletjes die leken op de "blueberries" die Opportunity 8 jaar geleden tegen kwam, na landing in de Eagle krater. Maar het waren niet hetzelfde soort bolletjes. "Newberries" werden ze genoemd. Newberries bevatten minder ijzer dan de blueberries en ze zijn niet gemaakt van hematiet gesteente. Ze zijn stevig van de buitenkant, maar er zijn newberries die afgebroken zijn door erosie. Maar ze ontstaan wel uit het gesteente waar ze in gevonden zijn, zo lijkt het. Wetenschappers hadden niet zonder meer een verklaring op de newberries. Verschillende teamleden houden er hun hypothesen op na.

Matijevic Hill
Er valt zoveel te zien rond Matijevic Hill. Opportunity is de tweede helft van 2012 bezig geweest om het gebied te onderzoeken. "We zijn de rondje aan het doen", aldus Steve Squyres, hoofdonderzoeker van het Mars Exporation Rover programma. "We doen een lus rond Matijevic Hill, net zoals iedereen zou doen bij aankomst op een nieuwe geologische omgeving. Het eerste wat je doet is rond te lopen, en je neemt wat foto's, om te zien wat er is."

Whitewater Lake bevat fragmenten van een donkerder laag, die waarschijnlijk uit een kleisoort bestaat. (NASA)

In november was Opportunity klaar met de ronde rond Matijevic Hill. De wetenschappers hadden hun keuze gemaakt en er kon geboord worden. De rover ging daarvoor terug naar de rots genaamd Whitewater Lake. De rotsen in deze omgeving hebben een vreemde coating en men wilde dat onderzoeken. Een rots genaamd Sandcherry leek het geschiktst en deze kreeg dus een behandeling met de RAT.

Gesteenten rond Matijevic Hill laten dunne witte lijnen zien. Deze "aderen" zijn vermoedelijk ooit gevormd in aanwezigheid van water. (NASA)

In december, terwijl Curiosity nog altijd getest werd (en dus nog niet echt in de wetenschappelijke fase gekomen was), werd bekend dat Opportunity klei gevonden had. Om precies te zijn smectiet. "Klei kan op een hoop manieren vormen", zegt Steve Squires, "maar niet in zeer zure omgevingen. Dus de aanwezigheid van klei wijst op waterige omstandigheden die veel gunstiger waren voor leven dan een zure omgeving." Er moet nog wel peer review plaats vinden voor de vondst van klei, maar het feit dat zowel MRO's CRISM als Opportunity deze vondsten hebben gedaan, is gunstig.

2013
De rol van de oude rover is nog altijd niet uitgespeeld en er zal nog een hoop te onderzoeken zijn waar Opportunity nu is. Gaat Opportunity de tien jaar halen? In ieder geval is de winter net achter de rug, dus het is niet ondenkbaar. Wel wordt de stoflaag op Opportunity's zonnepanelen steeds iets dikker. Stofhozen waaien soms wat stof weg, maar niet alles. Er blijft steeds een beetje meer stof achter. Ook Opportunity's levensduur zal ooit eindig blijken te zijn. Maar voorlopig doet hij het nog prima.

Als Opportunity klaar is rond Matijevic Hill, dan zal hij waarschijnlijk nog zuidelijker rijden. Bij een ander stuk van de kraterrand, Cape Tribulation, heeft MRO veel meer klei-gesteenten gevonden. We gaan het zien.


Bronnen: the Planetary Society, NASA's JPL, unmannedspaceflight.com.

Leestip: "Falling to Earth" van Al Worden

Na het lezen van Mike Mullane's boek "Riding Rockets", viel mij ergens op dat er een nieuw boek van een astronaut uit was, "Falling to Earth" van Al Worden met Francis French. Al Worden vloog op Apollo 15 als de piloot van de Command/Service Module en bleef in een baan rond de Maan, terwijl zijn collega's Dave Scott en Jim Irwin een geslaagde landing maakten bij het Hadley gebergte. Dat leek me zeker een goede basis voor nieuw leesvoer.

Het boek begint de achtergrond van Al Worden te beschrijven: hij groeide op op een boerderij in Michigan in de jaren dertig, een tijd waarin hard gewerkt moest worden, maar waarin hij ook veel vrijheid had. Hij studeerde op een militaire academie, het uiterst strikte West Point. Aan het eind van die studie koos hij voor de luchtmacht. Daar begon zijn carrière als piloot.

Hij leerde vliegen op enkel de instrumenten en hoopte op een gegeven moment op een baan als testpiloot op Edwards Air Force Base in Californië. Maar de Air Force had andere plannen: hij ging naar Engeland voor een uitwisselingsproject. Uiteindelijk kwam hij toch bij Edwards terecht, dat een uitstekende opstap was voor de baan van astronaut.

Al gauw na zijn aankomst in Houston blijkt dat er een "pecking order" bestaat onder de astronauten. De astronauten van het eerste uur van project Mercury staan bovenaan, daaronder volgen de astronauten die al een vlucht gemaakt hebben. De rest wordt door de collega's niet beschouwd als astronaut. Eerst vliegen.

Maar hoe kom je op een vlucht? Door je op te werken van "support crew" (van Apollo 9), "backup crew" (van Apollo 12) en tenslotte de crew van Apollo 15. Maar voor het zover is, slaat het noodlot toe tijdens een test van Apollo 1. De bemanning komt om en iedereen beseft zich dat er belangrijke dingen over het hoofd gezien zijn.

Als backup van Apollo 12 leren de latere Apollo 15 alle ins en outs van de ruimtevaartuigen waarmee ze naar de Maan gaan. In dit deel van het boek krijg je een indruk wat het betekende om je voor te bereiden op een missie waar de kleinste fout ervoor kan zorgen dat je niet meer terug kan naar de Aarde.

De bemanning leert navigeren in twee planetariums (waaronder die van het Griffith in Los Angeles). Eerst kunnen ze zich richten op de hele hemelbol, maar dan wordt de blik vernauwd tot het raam van de Apollo capsule. Ze leren in een blik te zien waar ze zijn en hoe het ruimteschip gericht is. Voor Apollo 15 leert hij ook de Maan op zijn duimpje kennen, tot een blik voldoende is om te zeggen waar hij over vliegt. Uiteraard leert Al van de Command/Service Module (CSM) zo'n beetje elke centimeter kennen. Je krijgt in dit deel van het boek veel bewondering voor de voorbereiding die de Apollo astronauten namen.

Omdat de fabriek in Californië gelegen is en zijn huis in Houston, vliegt hij steeds heen en weer in een T-38 straaljager. Het is bijna ontspannend voor Al. Het hielp hem om de druk er een beetje af te halen door af en toe wat lol met de straaljager uit te halen. Met zijn huwelijk loopt het minder goed. Zijn vrouw moet helemaal niets hebben van die gevaarlijke baan en dat hij astronaut werd, was min of meer de druppel.

De bemanning van Apollo 15 tijdens de voorbereiding. Van links naar rechts: Dave Scott, Al Worden en Jim Irwin. Foto: NASA

Gescheiden zijn is in Amerika, zeker in de jaren zestig, best gevaarlijk voor je carrière. Het kon je makkelijk je vlucht of je baan kosten. Maar Al Worden heeft een goede staat van dienst als hardwerkende astronaut, en zijn scheiding gebeurt zonder dat de pers er veel lucht van krijgt. En zo komt uit uiteindelijk zover dat hij op 26 juli 1971 mee gaat in de lift van de lanceertoren.

Dan begint het mooiste van het boek: de vlucht van Apollo 15. Het begint uiteraard met de beschrijving hoe het voelt om op een Saturnus V raket gelanceerd te worden. Al is verbaast hoe geleidelijk de lancering begint. Al snel wordt de raket supersonisch en kan het geluid van de motoren hen niet meer bereiken. Het is niet oncomfortabel, maar dan laat de eerste trap los. Het voelt alsof de raket een noodstop maakt. "Oh, dat is normaal", verklaart commandant Dave Scott, die al op een Saturnus V vloog op Apollo 9. "Ik vergat jullie dat even te vertellen"

De beschrijving van de vlucht naar de Maan, laat ik aan de lezer over om mee te maken. Het blijkt wel bijzonder te zijn om opeens deel uit te maken van het Zon-Aarde-Maan systeem. Wanneer ze in een baan rond de Maan komen, kunnen Dave Scott en Jim Irwin de landing inzetten naar Hadley in Mare Imbrium (de Zee der Regens). Ik heb me verbaasd hoe laag de baan van de CSM is tijdens deze fase: enkele kilometers hoger dan een verkeersvliegtuig.

Vanaf het moment van afkoppelen is Al Worden alleen in de capsule. Alle ruimte voor hemzelf en de tijd is gekomen om zijn experimenten uit te voeren. Het is tijdens deze dagen in een baan rond de Maan dat hij tijd heeft om te kijken naar de onmetelijke sterren en dat vond ik het mooiste van het boek. Opmerkelijk is ook dat hij vertelt dat hij de lander Falcon gezien heeft toen die op de Maan stond. Hij moet voorwaar hele goede ogen hebben gehad. Maar de baan van de CSM was nog steeds erg laag.

Na lancering vanaf de Maan ontmoet de bemanning van de Lunar Module Falon de Command/Service Module van Apollo 15, met aan boord Al Worden. Foto: NASA.

Als de Falcon weer opstijgt van het maanoppervlak, is alles zo berekend, dat Al Worden en zijn collega's meteen koppelen. Dat lukt en als het luik open gaat, ontmoet hij zijn vuil van het maanstof geworden collega's weer. Zijn collega's zijn inmiddels uitgeput. Het vluchtleidingscentrum waarschuwt Dave en Jim rust te nemen. Hun hart is zwaar overbelast, maar die informatie komt niet aan bij de bemanning. Jim Irwin zou er de meeste last van houden.

Tegen de tijd dat ze weer op weg naar de Aarde, moet Al nog een ding doen. Hij gaat de rolletjes van de camera's in zijn instrumentenruim ophalen met een ruimtewandeling. Het is de eerste deep-space ruimtewandeling. Hij had graag een camera meegenomen, maar de vluchtleiding achtte dat niet nodig. Als hij terugkijkt naar zijn collega Jim Irwin, ziet hij een volle maan achter hem. Het had een van de meest iconische foto's van Apollo kunnen zijn. Maar helaas en de tv-beelden van de ruimtewandeling zijn ook nog eens mislukt. (Je kun wel een schilderij van de scene bewonderen op de site van Al Worden. Je vindt het bijna onderaan de pagina.)

Als de bemanning veilig terug op Aarde is (ondanks dat een van de drie parachutes inklapt) wordt de bemanning door iedereen bejubelt. Overal zijn ze uitgenodigd, tot president Nixon en het Amerikaanse Congres aan toe. Dat is allemaal geweldig, maar 's avonds op de bank moet Al Worden steeds denken wat hem eigenlijk overkomen is.

En dan overkomt de bemanning iets heel anders: ze hebben met wat zakenlui deals gesloten om envelloppen met postzegels mee te nemen, met als afspraak dat ze pas na jaren verkocht worden. Dat doen de zakenlui niet en het brengt de bemanning van Apollo 15 in enorm discrediet. Het betekent het eind van de carriere als astronaut voor Al Worden. Het is bijna niet meer te geloven wat voor gevolgen dit gehad heeft. Hij kan nog wel bij NASA blijven werken, maar krijgt bij het Ames Research Center in Californië het kleinste, vuilste kamertje dat ze hebben. Niemand in Houston wil hem nog kennen.

Uiteindelijk is het wel weer goed gekomen en dat moet je vooral gaan lezen in het boek. Een ding is me wel duidelijk geworden na het lezen van "Riding Rockets" en "Falling to Earth": astronauten schrijven interessante boeken. Ik heb nog twee op de plank liggen: "Sky Walking", van shuttle astronaut Tom Jones en natuurlijk "Droomvlucht", het boek over André Kuipers' vlucht. Ik houd jullie op de hoogte.

"Falling to Earth" is verkrijgbaar bij Amazon.co.uk en Bol.com.