Hubble gaat Hanny's Voorwerp in beeld brengen

(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 9 april 2010)

Ergens in de kosmos op ongeveer 700 miljoen lichtjaar en in het sterrenbeeld Kleine Leeuw, is een object dat door astronomen over de wereld "Hanny's Voorwerp" genoemd wordt. Hanny's Voorwerp werd ontdekt door een Nederlandse lerares genaamd Hanny van Arkel. Hoe komt een kosmisch object op 700 miljoen lichtjaar naar een Nederlandse lerares te heten? Laat me het uitleggen.

In 2000 begonnen zeven Amerikaanse onderzoeksinstituten aan een project om het hele universum in kaart te brengen. Het Sloan Digital Sky Survey (SDSS) project begon met meerdere geautomatiseerde telescopen het hele noordelijk halfrond in beeld te brengen. In 2005 was het klaar. De astronomen hadden nu fotomateriaal met maar liefst 675.000 sterrenstelsels, 90.000 quasars (zeer heldere sterrenstelsels) en 185.000 sterren. Je zou al die sterrenstelsels nu kunnen gaan determineren, maar dat was veel te veel werk voor een handvol astronomen. Het publiek werd ingeschakeld en zo werd Galaxy Zoo geboren. Als je je aanmeldde bij Galaxy Zoo kreeg je na een instructie de vraag om vormen en typen van sterrenstelsels door te geven. Een van de resultaten hieruit was dat zeldzame groene sterrenstelsels werden gevonden.

Ook werd door Galaxy Zoo gevraagd of je nog iets raars in de foto voor je zag. Hanny zag inderdaad wat geks: een blauwe vorm naast sterrenstelsel IC 2497. Op het forum van Galaxy Zoo vroeg ze wat ze nu precies gevonden had? Niemand wist het eigenlijk. Het team van Galaxy Zoo dacht aanvankelijk aan een artefact, een foutje bij de opname, maar dat was het niet. De interesse in "Hanny's Voorwerp", zoals het ook in het Engels genoemd wordt, groeide op het forum en erbuiten.


Hanny's Voorwerp, gezien in Galaxy Zoo.

In de loop van de tijd werden er steeds grotere telescopen op "Hanny's Voorwerp" gericht: de 2,5 meter Isaac Newton Telescope en de William Herschel Telescope op La Palma, de Swift ruimtetelescoop (gamma straling), de Japanse Suzaku röntgen ruimtetelescoop en de Westerbork Synthesis Radio Telescope (WSRT) in Drente. Al deze waarnemingen leerde dat Hanny's Voorwerp een hete gaswolk is. Uit spectra blijkt het uit heet geioniseerd gas te bestaan. Wat Hanny's Voorwerp precies is weten astronomen nog niet, maar men denkt dat het een restant is van een klein melkwegstelsel dat een heldere uitbarsting van een quasar reflecteert.

Een quasar is een zeer energetisch sterrenstelsel met een actieve kern. Quasars produceren vaak wel 1000 keer zoveel licht als een gewoon sterrenstelsel. Ze zijn de meest heldere objecten in de kosmos, dus een licht echo ervan zou best ook helder genoeg kunnen zijn om met een grote telescoop waar te nemen.


Hanny's Voorwerp, gezien door de 3.5-m WIYN Telescope in Arizona (door William Keel en Anna Manning).

Maar dat is slechts de hypothese en de mysteries rond Hanny's Voorwerp zijn nog lang niet opgelost. Een team van Galaxy "Zookeepers" wist in 2008 tijd te reserveren op de Hubble Space Telescope om Hanny's Voorwerp te bekijken. Deze week werden de eerste beelden genomen met Hubble's Wide Field Camera 3. Hubble maakte drie banen rond de Aarde maken voordat de opname met WFC3 klaar was. Aangezien een baan van Hubble ongeveer 90 minuten duurt, kun je uitrekenen dat er de nodige tijd zit in dit avontuur.

De spannendste beelden zouden kunnen komen van de vorig jaar gerepareerde Advanced Camera for Surveys. Hubble gaat zondag met dit instrument met twee filters (die van dubbel geioniseerde zuurstof en H-alfa emissies) naar Hanny's Voorwerp kijken. Hubble zal twee banen rond de Aarde bezig zijn met de opname met ACS. Met de ACS kan Hubble verder inzoomen en zouden we dus betere beelden moeten krijgen van Hanny's Voorwerp dan ooit tevoren.

Op de beelden zullen wij nog een tijdje moeten wachten. Astronomen zullen zelf eerst de beelden analyseren. En dan is het de vraag of Hanny's Voorwerp wat van zijn geheimen prijs wil geven. Het mooie aan het onderzoek aan een voorwerp dat nergens anders voorkomt (zover wij vanaf Aarde kunnen zien dan) is dat het boeiende wetenschap kan opleveren. Wie weet levert Hanny's Voorwerp een stukje van onze kosmische puzzel dat nergens anders te vinden is.

Bronnen: UniverseToday.com, Wikipedia, Hanny's website.