Hubble's Hanny's Voorwerp

(Dit bericht werd oorspronkelijk gepubliceerd op de In het diepe blog op Vkblog op 11 januari 2011)

Vergeet die gesmolten rotsplaneet die gevonden is door de Kepler telescoop. Ik vind de foto van Hubble van Hanny's Voorwerp interessanter. Ik schreef al in april vorig jaar dat Hubble Hanny's Voorwerp zou gaan fotograferen. En nu is het resultaat gepubliceerd.

Wat is Hanny's Voorwerp? Het is een vreemd kosmologisch object dat gevonden werd door de lerares Hanny van Arkel die mee deed aan het Galaxy Zoo project. Dat project vroeg aan deelnemers om te helpen met het determineren van sterrenstelsels. En als je daarmee klaar was, dan vroeg de site altijd nog of je nog iets vreemds gezien had.

Hanny van Arkel had inderdaad iets vreemds gezien, dus ze vroeg ernaar op het forum. Ze noemden het "Hanny's Voorwerp" (ook in het Engels, zelfs op de Hubble site). Het was zo vreemd, dat nader onderzoek werd verricht. Steeds grotere telescopen keken ernaar, maar er bleven vragen hangen. En dus werd het tijd om de Hubble erop te richten. En hier is het resultaat:



We hebben Hanny's Voorwerp nooit in zoveel detail gezien. Maar wat zien we?

Bovenin zien we sterrenstelsel IC 2497, dat 650 miljoen lichtjaar van ons vandaan ligt. Het groene "voorwerp" is, je raadt het, "Hanny's Voorwerp". De groene kleur komt van de gloed van zuurstof: enorme wolken zuurstof in hele lage concentraties. Sterker nog, het Voorwerp is ongeveer zo groot als onze Melkweg.

Maar dat zuurstof gloeit niet van zichzelf. Het is door iets beschenen. Astronomen konden echter geen passende lichtbron vinden. En nu komt het mooie: het Voorwerp is beschenen door een lichtbron die verderop lag en inmiddels uit is! Men denkt dat in het nabijgelegen sterrenstelsel IC 2497 een quasar is geweest die enorme hoeveelheden energie op Hanny's Voorwerp gespuwd heeft, voordat hij uit ging.

Zo'n quasar wordt gevormd door een superzwaar zwart gat. Dit zwarte gat trekt met zijn enorme zwaartekracht grote hoeveelheden materie aan uit het sterrenstelsel waar het in zit. Rond het zwarte gat vormt zich een rondwervelende schijf met ronddraaiende materie. In die schijf vindt enorme wrijving plaats. Hoe dichterbij het zwarte gat, hoe meer wrijving. Voordat deze materie in het zwarte gat valt, geeft enorme hoeveelheden energie af. Het straalt in twee stralen boven en onder het zwarte gat naar buiten als enorme zoeklichten. Een van deze stralen is op Hanny's Voorwerp gericht geweest.

Maar nu niet meer. Waarom de quasar uitgedoofd is? Misschien raakte de materie op. We weten het niet. Maar het licht en ook materie van de quasar ging op reis en bereikte Hanny's Voorwerp en lichtte het op. Doordat het licht een maximale snelheid kent kan het gebeuren dat de lichtbron uit is, maar dat wij zien dat het licht elders aankomt. Zoiets wordt ook wel een lichtecho genoemd.

Met radiotelescopen werd ook ontdekt waar Hanny's Voorwerp vandaan komt. Het is een sliert gas dat is achtergebleven na de botsing van twee sterrenstelsels waaruit sterrenstelsel IC 2497 ontstond.

Bronnen: Universe Today, de Hubble site, de Bad Astronomy blog.